महाराष्ट्र राज्य बजेट 2025-26: शेतकरी आणि कृषी उद्योगासाठी शक्तिशाली निर्णय!
परिचय:
महाराष्ट्राच्या 2025 च्या अर्थसंकल्पात(Maharashtra State Budget 2025-26) शेतकरी आणि कृषी उद्योगासाठी महत्त्वपूर्ण तरतुदी करण्यात आल्या आहेत. उपमुख्यमंत्री आणि अर्थमंत्री अजित पवार यांनी 10 मार्च 2025 रोजी सादर केलेल्या या अर्थसंकल्पात कृषी क्षेत्राच्या विकासासाठी विविध उपाययोजना जाहीर केल्या आहेत.
1. कृषी विभागासाठी तरतूद:
कृषी विभागासाठी 9,710 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. यामध्ये कृषी तंत्रज्ञानाचा वापर वाढवण्यासाठी आणि शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नात वाढ करण्यासाठी विविध योजना राबविण्यात येणार आहेत.
2. सिंचन प्रकल्प आणि जलसंपदा विकास:
राज्यातील अपूर्ण सिंचन प्रकल्पांची कामे पूर्ण करण्यासाठी आणि कालवे वितरण प्रणालीतील सुधारणांसाठी 5,000 कोटी रुपयांची कामे नाबार्डच्या पहिल्या टप्प्यात मंजूर करण्यात आली आहेत. जलयुक्त शिवार अभियान 2.0 अंतर्गत 5,818 गावांमध्ये 4,227 कोटी रुपयांची 1,48,888 कामे हाती घेण्यात आली आहेत, जी मार्च 2026 पर्यंत पूर्ण करण्याचे उद्दिष्ट आहे.
3. मुख्यमंत्री बळीराजा मोफत वीज योजना:
मुख्यमंत्री बळीराजा मोफत वीज योजनेअंतर्गत 7.5 अश्वशक्तीपर्यंतच्या 45 लाख कृषी पंपांना मोफत वीज पुरविण्यात येत आहे. डिसेंबर 2024 अखेर 7,978 कोटी रुपयांची वीज सवलत(Maharashtra State Budget 2025-26) या योजनेद्वारे देण्यात आली आहे.
4. कृषी क्षेत्रात कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा वापर:
कृषी क्षेत्रात कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) वापरण्यासाठी धोरण आखण्यात येणार आहे. यामुळे शेतकऱ्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानाचा लाभ मिळेल आणि उत्पादन क्षमता वाढेल.
5. फलोत्पादन विभागासाठी निधी:
फलोत्पादन विभागासाठी 708 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. या निधीतून फळबागांच्या विकासासाठी आणि फलोत्पादनाच्या वाढीसाठी विविध योजना राबविण्यात येणार आहेत.
6. मृद आणि जलसंधारण:
मृद आणि जलसंधारण विभागासाठी 4,247 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. या निधीतून(Maharashtra State Budget 2025-26) मृदा संरक्षण आणि जलसंधारणाच्या विविध प्रकल्पांची अंमलबजावणी केली जाणार आहे.
7. जलसंपदा आणि खारभूमी विकास:
जलसंपदा आणि खारभूमी विकास विभागासाठी 16,456 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. या निधीतून सिंचन प्रकल्प, जलसंपदा विकास आणि खारभूमीच्या विकासासाठी विविध योजना राबविण्यात येणार आहेत.
8. मदत आणि पुनर्वसन:
मदत आणि पुनर्वसन विभागासाठी 638 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. या निधीतून नैसर्गिक आपत्तीमुळे बाधित झालेल्या शेतकऱ्यांना मदत आणि पुनर्वसनासाठी विविध योजना(Maharashtra State Budget 2025-26) राबविण्यात येणार आहेत.
9. पशुसंवर्धन, दुग्धव्यवसाय आणि मत्स्य व्यवसाय:
पशुसंवर्धन, दुग्धव्यवसाय आणि मत्स्य व्यवसाय विकास विभागासाठी 635 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. यामुळे या क्षेत्रातील शेतकऱ्यांना आर्थिक सहाय्य आणि सुविधा मिळतील.
10. सहकार आणि पणन:
सहकार आणि पणन विभागासाठी 1,178 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. या निधीतून सहकारी संस्था आणि बाजार समित्यांच्या विकासासाठी विविध योजना राबविण्यात येणार आहेत. यामुळे शेतमालाच्या विपणन सुविधा सुधारतील आणि शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनांचा योग्य दर मिळेल.
11. अन्न आणि नागरी पुरवठा:
अन्न आणि नागरी पुरवठा विभागासाठी 526 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. या निधीतून अन्नधान्य वितरण प्रणालीच्या सुधारण्यासाठी आणि नागरी पुरवठ्याच्या व्यवस्थापनासाठी विविध योजना(Maharashtra State Budget 2025-26) राबविण्यात येणार आहेत.
12. जलयुक्त शिवार अभियान 2.0:
जलयुक्त शिवार अभियान 2.0 अंतर्गत 5,818 गावांमध्ये 4,227 कोटी रुपये किंमतीची 1,48,888 कामे हाती घेण्यात आली आहेत. ही सर्व कामे मार्च 2026 पर्यंत पूर्ण करण्याचे उद्दिष्ट आहे.
13. तापी महापुनर्भरण प्रकल्प:
उत्तर महाराष्ट्र आणि पश्चिम विदर्भातील खारपाण पट्ट्यातील शेतकऱ्यांच्या जीवनात आमूलाग्र बदल घडविण्यासाठी 19,300 कोटी रुपये किंमतीचा तापी महापुनर्भरण प्रकल्प(Maharashtra State Budget 2025-26) हाती घेण्याचे ठरविण्यात आले आहे.
14. गोसीखुर्द राष्ट्रीय प्रकल्प:
गोसीखुर्द राष्ट्रीय प्रकल्पातून डिसेंबर 2024 अखेर 12,332 हेक्टर सिंचन क्षमता निर्माण झाली आहे. हा प्रकल्प जून 2026 पर्यंत पूर्ण करण्याचे नियोजन आहे, ज्यासाठी 1,460 कोटी रुपयांचा नियतव्यय प्रस्तावित आहे.
15. राष्ट्रीय नैसर्गिक शेती अभियान:
केंद्र शासनाच्या राष्ट्रीय नैसर्गिक शेती अभियानांतर्गत 2,13,625 लाभार्थी शेतकऱ्यांना येत्या दोन वर्षांसाठी 255 कोटी रुपयांचा निधी उपलब्ध करून देण्यात येणार आहे. या योजनेअंतर्गत शेतकऱ्यांना जैविक आणि नैसर्गिक शेती तंत्रज्ञान शिकविले जाईल, तसेच अनुदानाच्या माध्यमातून त्यांना मदत केली जाणार आहे.
16. हवामान बदलावर आधारित विमा योजना:
राज्यातील शेतकऱ्यांना हवामान बदलामुळे होणाऱ्या नुकसानापासून वाचविण्यासाठी नवीन विमा योजना(PMFBY) सुरू करण्यात येणार आहे. यासाठी 1,200 कोटी रुपयांची तरतूद(Maharashtra State Budget 2025-26) करण्यात आली असून, आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून पिकांच्या नुकसानाचे अचूक मूल्यांकन केले जाईल.
17. सेंद्रिय शेतीसाठी प्रोत्साहन:
सेंद्रिय शेतीसाठी विशेष निधीची तरतूद करण्यात आली आहे. शेतकऱ्यांना सेंद्रिय खत, बियाणे आणि अन्य साहित्य खरेदीसाठी अनुदान दिले जाणार आहे. सेंद्रिय शेती बाजारपेठा वाढविण्यासाठी राज्य सरकारने विविध उपाययोजना आखल्या आहेत.
18. कृषी संशोधन आणि विकासासाठी निधी:
राज्यातील कृषी संशोधन संस्थांसाठी 500 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. आधुनिक तंत्रज्ञान, नवीन बियाणे आणि शेतीविषयक प्रयोगांसाठी हा निधी वापरण्यात येईल. महाराष्ट्र कृषी विद्यापीठे आणि संशोधन केंद्रे यामधून शेतकऱ्यांना मार्गदर्शन करण्यात येईल.
19. शेतकरी उत्पादक कंपन्यांना मदत:
राज्यातील शेतकरी उत्पादक कंपन्यांसाठी 300 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. शेतकरी गटांना भांडवल आणि साठवणुकीच्या सुविधा(Maharashtra State Budget 2025-26) उपलब्ध करून देण्यासाठी ही मदत दिली जाईल. यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनाचे अधिक मूल्य मिळण्यास मदत होईल.
20. कृषी प्रक्रिया उद्योगासाठी विशेष योजना:
राज्यातील कृषी प्रक्रिया उद्योगांना चालना देण्यासाठी 750 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. यामध्ये अन्न प्रक्रिया केंद्रे, कोल्ड स्टोरेज आणि लॉजिस्टिक्स साखळींच्या विकासासाठी आर्थिक मदत दिली जाणार आहे.
21. प्रधानमंत्री सिंचन योजना:
प्रधानमंत्री सिंचन योजनेच्या अंमलबजावणीसाठी 3,000 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. सिंचन सुविधांच्या विस्तारासाठी नवीन प्रकल्प सुरू करण्यात येणार आहेत. विशेषतः कोरडवाहू भागात सिंचन प्रकल्पांना प्राधान्य दिले जाणार आहे.