एल निनो आणि ला निना – भारताच्या शेतीसाठी हवामानाची लढाई(El Nino and La Nina – Climate battle for India’s Agriculture)

भारतात रोजच्या जीवनाचा आणि शेतीचा अविभाज्य भाग म्हणजे मान्सून. भारतात दरवर्षी शेतकरि पावसाळ्याची आतुरतेने वाट पाहत असतो. पावसाचे यन्दाचे स्वरूप कसे असेल याचीही त्याला उत्सुकता असते. पावसाळ्यावर अनेक गोष्टींचा प्रभाव पडतो.  पण या मान्सूनवर परिणाम करणाऱ्या अनेक गोष्टींपैकी दोन महत्त्वाच्या घटना म्हणजे एल निनो (El Nino) आणि ला निना (La Nina). एल निनो (El Nino) आणि ला निना (La Nina) ह्या प्रशांत महासागरातील तापमान बदल होण्याशी निगडीत असलेल्या हवामानविषयक महत्वाच्या घटना आहेत. या दोघांचाही भारताच्या शेतीवर मोठा प्रभाव पडतो.

या लेखात आपण एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) म्हणजे नेमके काय, त्यांचा भारताच्या शेतीवर कसा परिणाम होतो आणि येत्या 2024 च्या पावसाळ्याच्या हंगामासाठी काय अंदाज आहे हे जाणून घेऊया.

एल निनो आणि ला निना म्हणजे काय?

• एल निनो (El Nino): एल निनो हा स्पॅनिश शब्द असून त्याचा अर्थ “छोटा मुलगा” असा होतो. प्रशांत महासागराच्या पश्चिम किनाऱ्यावर ख्रिसमसच्या सुमारास पाण्याचे तापमान नेहमीपेक्षा जास्त वाढण्याच्या हवामान बदलास एल निनो (El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture)म्हणतात. हे वाढलेले तापमान वातावरणातील हवामानाच्या नमुन्यांमध्ये गडबड निर्माण करते. वाढत्या तापमानामुळे वातावरणाच्या हालचालींमध्ये बदल होतो आणि जगभरातील हवामान प्रभावित होते. हे बदल हवामान प्रणालींवर परिणाम करतात आणि जागतिक हवामानात मोठे बदल घडवून आणतात. या बदलांमुळे काही भागात दुष्काळ पडतो तर काही भागात अतिवृष्टी होते.

• ला निना (La Nina): ला निनाचा अर्थ “छोटी मुलगी” असा होतो. एल निनोच्या अगदी उलट परिस्थिती ला निनामध्ये निर्माण होते. प्रशांत महासागराच्या पश्चिम भागात समुद्राचे सतही पाणी नेहमीपेक्षा थंड असते. या थंड पाण्यामुळे वातावरणातील हवामानाचे चक्र खराब होते. यामुळे वातावरणाच्या हालचालींमध्ये बदल होऊन जगभरातील हवामानावर परिणाम होतो. ला निनाच्या(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) काळात काही भागात अधिक पाऊस पडतो तर काही भागात कमी पाऊस पडतो.

भारतीय शेतीसाठी एल निनो आणि ला निनाचे महत्त्व:

भारतात जवळपास 60 टक्के पेक्षा जास्त शेती पावसाच्या पाण्यावर अवलंबून असते. त्यामुळे येथील हवामानावर थेट परिणाम करणाऱ्या एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) यांचे शेतीवर मोठे परिणाम होतात.

• एल निनो: एल निनोच्या काळात भारतात सामान्यपेक्षा कमी पाऊस पडण्याची शक्यता असते. यामुळे दुष्काळाची परिस्थिती निर्माण होऊ शकते. कमी पाण्यामुळे पिकांवर विपरीत परिणाम होतो, उत्पादन कमी होते आणि शेतीवर आर्थिक संकट येऊ शकते(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture).

• ला निना: ला निनाच्या काळात भारतात सामान्यपेक्षा जास्त पाऊस पडण्याची शक्यता असते. काही प्रमाणात हा जास्त पाऊस फायद्याचा ठरतो पण अतिवृष्टीमुळे पूर येऊ शकतात. यामुळे पिकांचे नुकसान होऊ शकते आणि शेतकऱ्यांचे मोठे नुकसान होते(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture).

एल निनो आणि ला निनाचा भारतीय शेतीवर होणारा परिणाम (Impact of El Nino and La Nina on Indian Agriculture):

भारतात शेती हवामानावर अवलंबून असते. त्यामुळेच एल निनो आणि ला निनाचा(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) भारतीय शेतीवर मोठा प्रभाव पडतो.

• एल निनोचा प्रभाव (Impact of El Nino):

  • एल निनोच्या काळात भारतात पावसाचे प्रमाण कमी होते.

  • दुष्काळाची परिस्थिती निर्माण होण्याची शक्यता असते.

  • पिकांची उत्पादकता कमी होते.

 

• ला निनाचा प्रभाव (Impact of La Nina):

  • ला निनाच्या काळात भारतात चांगला पाऊस पडतो.

  • शेतीसाठी अनुकूल हवामान निर्माण होते.

  • पिकांची उत्पादकता वाढण्यास मदत होते.

2024 च्या पावसाळ्याच्या हंगामासाठी अंदाज (Forecast for 2024 Monsoon Season):

2024 च्या मान्सून हंगामासाठी अद्याप (एप्रिल 2024) पर्यंत भारतीय हवामान विभागाकडून (IMD) कोणतेही अधिकृत अंदाज जाहीर झालेले नाहीत. मात्र, एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) यांची परिस्थिती लक्षात घेऊन काही शक्यतांचा विचार करता येतो.

ऑस्ट्रेलियाच्या हवामान विभागाने (Bureau of Meteorology) दिनांक 1 मार्च 2024 रोजी केलेल्या अंदाजानुसार, 2024 मध्ये एल निनो किंवा ला निनाची परिस्थिती निर्माण होण्याची शक्यता कमी आहे. एल निनो आणि ला निनाचा अंदाज लावण्यासाठी ऑस्ट्रेलियाचे हवामान विभाग (Australian Bureau of Meteorology) आणि अमेरिकेचे राष्ट्रीय हवामान सेवा (National Oceanic and Atmospheric Administration – NOAA) यासारख्या संस्था हवामान मॉडेलचा वापर करतात.

ऑगस्ट 2023 च्या अखेरच्या अंदाजानुसार, 2024 च्या पावसाळ्याच्या हंगामात ला निना परिस्थिती कमजोर होण्याची शक्यता आहे. मात्र, एल निनो(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) परिस्थिती विकसित होण्याची शक्यता कमीच आहे. म्हणजेच, 2024 चा पावसाळा सामान्य किंवा त्यापेक्षा थोडा जास्त असण्याची शक्यता आहे.

मात्र, हवामान हा अत्यंत गुंतागुंतीचा विषय आहे आणि अनेक घटक त्यावर परिणाम करतात. त्यामुळे एल निनो आणि ला निना यांच्या अनुपस्थितीतही 2024 मधील मान्सूनवर त्यांचा परिणाम होऊ शकतो.

• 2023 च्या मान्सून हंगामात भारतात ला निनाचा प्रभाव होता. त्यामुळे 2024 मध्ये एल निनोची(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) कमकुवत परिस्थिती निर्माण होण्याची शक्यता आहे.

• हवामान विभागाकडून लवकरच 2024 च्या मान्सून हंगामासाठी अधिकृत अंदाज जाहीर केले जातील.

2024 मध्ये एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina)मधील लढाई:

2024 मध्ये एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) यांच्यामध्ये कोणतेही ताकदवान असेल याचा अंदाज लावणे कठीण आहे.

• ऑस्ट्रेलियाच्या हवामान विभागाने दिलेल्या अंदाजानुसार, 2024 मध्ये तटस्थ हवामान (neutral climate) असण्याची शक्यता आहे. सध्या एल निनो आणि ला निना या दोन्ही घटनांची तीव्रता कमी आहे.

• मात्र, हवामान बदलामुळे हवामानाच्या नमुन्यांमध्ये बदल होत आहेत. त्यामुळे एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) यांच्या वर्तणुकीतही बदल होऊ शकतात.

• 2024 मध्ये एल निनो आणि ला निना यांच्यामध्ये कोणतेही ताकदवान असेल हे लवकरच कळेल. हवामान विभागाकडून मिळणाऱ्या अंदाजांवर लक्ष ठेवणे आवश्यक आहे.

भारतीय शेतीवर परिणाम:

2024 मधील मान्सून हंगामासाठी कोणतेही निश्चित अंदाज नसल्यामुळे भारतीय शेतीवर काय परिणाम होईल हे सांगणे कठीण आहे.

• मात्र, एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) यांच्या संभाव्य परिणामांचा विचार करून शेतकऱ्यांनी काही खबरदारी घेणे आवश्यक आहे.

• कमी पाऊस आणि दुष्काळाच्या शक्यतेसाठी तयारी करणे, दुष्काळ-प्रतिरोधक पिके घेणे, पाण्याचा काटकसरीने वापर करणे अशा उपाययोजना शेतकऱ्यांनी राबवल्या पाहिजेत.

• अतिवृष्टी आणि पूर यांच्या शक्यतेसाठीही तयारी करणे आवश्यक आहे.

• हवामान विभागाकडून वेळोवेळी मिळणाऱ्या माहितीचा शेतकऱ्यांनी आधार घ्यावा.

• 2024 मध्ये एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) यांच्या तीव्रतेवर भारतातील शेतीवर काय परिणाम होईल हे अवलंबून आहे.

• सध्या तरी सरासरी मान्सूनची शक्यता वर्तवण्यात येत आहे.

• शेतकऱ्यांनी हवामानानुसार योग्य पिके निवडणे, पाण्याचा योग्य वापर करणे आणि पीक विमा (Crop Insurance)घेणे यासारख्या खबरदारी घेणे गरजेचे आहे.

निष्कर्ष:

भारतात रोजच्या जेवणाचा आणि शेतीचा अविभाज्य भाग म्हणजे मान्सून. पण या मान्सूनवर परिणाम करणाऱ्या अनेक गोष्टींपैकी एल निनो (El Nino) आणि ला निना (La Nina) या दोन घटनांचे महत्त्व मोठे आहे. या दोघांचाही भारताच्या शेतीवर थेट परिणाम होतो.

सोप्या शब्दात सांगायचे तर, प्रशांत महासागराच्या पाण्याच्या तापमानात होणारे बदल म्हणजेच एल निनो आणि ला निना. एल निनोच्या(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) काळात पाणी जास्त गरम असते तर ला निनामध्ये थंड असते. या बदलाचा थेट परिणाम भारतात पडणाऱ्या पावसावर होतो.

एल निनोच्या काळात कमी पाऊस पडण्याची शक्यता असते ज्यामुळे दुष्काळ पडू शकतो. उलट ला निनाच्या काळात जास्त पाऊस पडून पूर येऊ शकतात. म्हणजेच, दोन्ही परिस्थिती शेतीसाठी हानिकारक ठरू शकतात.

2024 च्या मान्सून हंगामासाठी अद्याप (एप्रिल 2024) पर्यंत कोणतेही निश्चित अंदाज नाहीत. मात्र, एल निनो आणि ला निना (El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture)यांच्यापैकी कोणतेही बळवान नसण्याची शक्यता आहे म्हणजे सरासरी पाऊस पडण्याची आशा आहे.

तरीही, हवामान बदलामुळे हवामानाच्या नमुन्यांमध्ये बदल होत आहेत. त्यामुळे शेवटच्या क्षणी परिस्थिती बदलण्याचीही शक्यता नाही नाही.

म्हणूनच, शेतकऱ्यांनी दोन्ही परिस्थितींसाठी आगाऊ तयारी करणे चांगले. दुष्काळ पडला तर काय करायचे, अतिवृष्टी झाली तर काय करायचे याची माहिती घेणे आणि त्याप्रमाणे पिकांची निवड करणे, पाण्याचा विवेकी वापर करणे यासारख्या खबरदारीने शेतीचे नुकसान टाळता येऊ शकते.

शेती हा भारताचा कणा आहे आणि हवामान बदलाच्या या नव्या आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी शेतकरी आणि सरकारने एकत्रित येणे आवश्यक आहे.

FAQ’s:

1. एल निनो आणि ला निना म्हणजे काय?

• एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) हे प्रशांत महासागरात पाण्याच्या तापमानात होणाऱ्या बदलांमुळे निर्माण होणारे हवामान बदलाचे प्रकार आहेत.

2. एल निनो आणि ला निनाचा भारतातील हवामानावर काय परिणाम होतो?

• एल निनोच्या काळात भारतात कमी पाऊस पडण्याची शक्यता असते तर, ला निनामध्ये अतिवृष्टी होऊ शकते.

3. 2024 च्या मान्सून हंगामासाठी काय अंदाज आहे?

• अद्याप (एप्रिल 2024) पर्यंत अधिकृत अंदाज नाहीत. मात्र, सरासरी पाऊस पडण्याची शक्यता आहे.

4. शेतकऱ्यांनी काय खबरदारी घ्यावी?

• हवामान विभागाकडून येणारी माहिती लक्षात घ्यावी. कमी पाऊसाची शक्यता असल्यास दुष्काळ-प्रतिरोधक पिकांची निवड करावी आणि पाण्याचा काटकसरीने वापर करावा. अतिवृष्टीची शक्यता असल्यास पूर येण्याची धास्ती असते त्यासाठीही काही खबरदारी घेणे गरजेचे आहे.

5. एल निनो आणि ला निनाचा भारताच्या शेतीवर काय परिणाम होतो?

• एल निनोच्या काळात कमी पाऊस पडल्यामुळे दुष्काळाची परिस्थिती निर्माण होऊ शकते. यामुळे पिकांचे नुकसान होते, उत्पादन कमी होते आणि शेतीवर आर्थिक संकट येऊ शकते.

• ला निनामध्ये(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) अतिवृष्टीमुळे पूर येऊ शकतात. यामुळे पिकांचे नुकसान होते, जमिनीची धूप होते आणि शेतकऱ्यांचे मोठे नुकसान होते.

6. एल निनो आणि ला निनाचा भारताच्या अर्थव्यवस्थेवर काय परिणाम होतो?

• भारताची अर्थव्यवस्था शेतीवर मोठ्या प्रमाणात अवलंबून आहे. त्यामुळे एल निनो आणि ला निनाचा शेतीवर होणारा परिणाम अर्थव्यवस्थेवरही होतो.

• दुष्काळ आणि पूर यांमुळे शेतीचे उत्पादन कमी होते आणि त्याचा परिणाम देशाच्या सकल राष्ट्रीय उत्पन्नावर (GDP) होतो.

• यामुळे महागाई वाढते आणि बेरोजगारीची समस्या निर्माण होते.

7. एल निनो आणि ला निनाचा भारतातील लोकांच्या जीवनावर काय परिणाम होतो?

• एल निनो आणि ला निनाचा(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) परिणाम भारतातील लोकांच्या जीवनावरही होतो.

• दुष्काळ आणि पूर यांमुळे पिण्याच्या पाण्याची टंचाई निर्माण होते आणि अन्नधान्याच्या किमती वाढतात.

• यामुळे लोकांचे जीवनमान खालावते आणि आरोग्य समस्यांमध्ये वाढ होते.

8. एल निनो आणि ला निनाचा पर्यावरणावर काय परिणाम होतो?

• एल निनो आणि ला निनाचा(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) परिणाम पर्यावरणावरही होतो.

• दुष्काळ आणि पूर यांमुळे जमिनीची धूप होते, जंगलतोड होते आणि जैवविविधता नष्ट होते.

• यामुळे हवामान बदलाची समस्या अधिक गंभीर बनते.

9. एल निनो आणि ला निनाचा सामना करण्यासाठी काय उपाययोजना करता येतील?

• एल निनो आणि ला निनाचा(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) सामना करण्यासाठी अनेक उपाययोजना करता येतील.

• पाण्याचा काटकसरीने वापर, दुष्काळ-प्रतिरोधक पिकांची निवड, पूर नियंत्रण उपाययोजना आणि हवामान बदलाशी जुळवून घेण्यासाठी आवश्यक ती तयारी करणे.

10. एल निनो आणि ला निनाबाबत अधिक माहिती कुठून मिळेल?

• एल निनो आणि ला निनाबाबत अधिक माहिती खालील स्त्रोतांकडून मिळेल:

  • भारतीय हवामान विभाग (IMD):

  • राष्ट्रीय हवामान केंद्र (NCM):

  • पृथ्वी विज्ञान मंत्रालय (MoES): https://www.moes.gov.in/

11. एल निनो आणि ला निना यांच्यामध्ये काय फरक आहे?

• एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) हे दोन्ही प्रशांत महासागरातील पाण्याच्या तापमानात होणाऱ्या बदलांमुळे निर्माण होणारे हवामान बदलाचे प्रकार आहेत.

• एल निनोमध्ये समुद्राचे पाणी सामान्यपेक्षा जास्त उष्ण होते, तर ला निनामध्ये ते थंड होते.

• एल निनोच्या काळात भारतात कमी पाऊस पडण्याची शक्यता असते तर, ला निनामध्ये अतिवृष्टी होऊ शकते.

12. एल निनो आणि ला निना कधी येतात?

• एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) हे निश्चित कालावधीसाठी नसतात. ते अनियमितपणे येतात आणि काही महिने ते काही वर्षे टिकू शकतात.

13. एल निनो आणि ला निनाचा जगभरातील हवामानावर काय परिणाम होतो?

• एल निनो आणि ला निनाचा जगभरातील हवामानावरही परिणाम होतो. एल निनोच्या काळात जगभरात तापमान वाढते आणि ला निनामध्ये ते कमी होते.

14. एल निनो आणि ला निना हे हवामान बदलामुळे निर्माण होत आहेत का?

• हवामान बदलामुळे एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) यांच्या तीव्रतेत वाढ होत आहे असे शास्त्रज्ञांचे मत आहे.

15. एल निनो आणि ला निना यांच्यापासून बचाव कसा करायचा?

• एल निनो आणि ला निना यांच्यापासून पूर्णपणे बचाव करणे शक्य नाही. मात्र, त्यांच्या परिणामांपासून बचाव करण्यासाठी काही उपाययोजना करता येतात.

16. एल निनो आणि ला निना यांच्याशी संबंधित काही संस्था कोणत्या आहेत?

• एल निनो आणि ला निना यांच्याशी संबंधित काही संस्था म्हणजे:

• भारतीय हवामान विभाग (IMD)

• राष्ट्रीय महासागर आणि हवामान प्रशासन (NOAA)

• हवामान अंदाज केंद्र (WMC)

17. एल निनो आणि ला निना यांच्यावर आधारित काही चित्रपट किंवा पुस्तके आहेत का?

• एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) यांच्यावर आधारित अनेक चित्रपट आणि पुस्तके आहेत. काही उदाहरणे म्हणजे:

• चित्रपट: “द डे आफ्टर टुमॉरो”

• पुस्तक: “द एल निनो सिक्रेट”

18. एल निनो आणि ला निना यांच्या संदर्भात काही सोशल मीडिया अकाउंट्स आहेत का?

• एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) यांच्या संदर्भात अनेक सोशल मीडिया अकाउंट्स आहेत. तुम्ही ट्विटर, फेसबुक आणि इन्स्टाग्रामवर #ElNino आणि #LaNina हॅशटॅग वापरून माहिती मिळवू शकता.

19. एल निनो आणि ला निना यांचा भारताच्या इतर क्षेत्रांवर काय परिणाम होतो?

• एल निनो आणि ला निना यांचा भारताच्या पाणीपुरवठा, आरोग्य आणि ऊर्जा क्षेत्रावरही परिणाम होतो.

• कमी पाऊस आणि दुष्काळामुळे पाणी टंचाई निर्माण होते.

• अतिवृष्टीमुळे पूर येऊन रोगांचा प्रसार होऊ शकतो.

• ऊर्जा निर्मितीवरही यांचा परिणाम होतो.

20. एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) यांचा अंदाज कसा लावला जातो?

• हवामान शास्त्रज्ञ समुद्राचे तापमान, हवामान आणि वातावरणातील दाबाचा वापर करून एल निनो आणि ला निना यांचा अंदाज लावतात.

• ते उपग्रह आणि संगणक मॉडेलचाही वापर करतात.

21. एल निनो आणि ला निना यांचा सामना करण्यासाठी काय उपाययोजना करता येतील?

• दुष्काळ आणि पूर प्रतिरोधक पिके घेणे.

• पाण्याचा काटकसरीने वापर करणे.

• हवामान बदलाशी जुळवून घेण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर करणे.

22. एल निनो आणि ला निना यांचा भारताच्या पर्यटनावर काय परिणाम होतो?

• एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) यांचा भारतातील पर्यटनावरही परिणाम होतो.

• दुष्काळामुळे पर्यटन स्थळांची स्थिती खराब होते आणि पर्यटक कमी येतात.

• अतिवृष्टीमुळेही पर्यटनावर विपरीत परिणाम होतो.

23. एल निनो आणि ला निनाची घटना किती वेळा घडते?

• एल निनो आणि ला निनाची घटना अनियमित अंतराने घडते.

• एल निनोची घटना दर 2 ते 7 वर्षांनी घडते, तर ला निनाची घटना दर 3 ते 5 वर्षांनी घडते.

• एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) एकाच वेळी घडण्याची शक्यता कमी आहे.

24. एल निनो आणि ला निनाचा कालावधी किती असतो?

• एल निनो आणि ला निनाचा कालावधी 9 ते 12 महिने असतो.

• काही घटनांमध्ये हा कालावधी 18 महिने पर्यंतही असू शकतो.

25. एल निनो आणि ला निनाचा जगभरातील हवामानावर काय परिणाम होतो?

• एल निनो आणि ला निनाचा परिणाम जगभरातील हवामानावर होतो.

• एल निनोच्या काळात जगभरात तापमानात वाढ होते आणि दुष्काळाची परिस्थिती निर्माण होते.

• ला निनामध्ये जगभरात तापमानात घट होते आणि पूर येण्याची शक्यता वाढते.

26. एल निनो आणि ला निना ही हवामान बदलाची लक्षणे आहेत का?

• एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) ही हवामान बदलाची लक्षणे असू शकतात.

• हवामान बदलामुळे समुद्राचे तापमान वाढत आहे आणि त्याचा परिणाम एल निनो आणि ला निना सारख्या घटनांवर होत आहे.

• भविष्यात एल निनो आणि ला निना सारख्या घटना अधिक तीव्र आणि वारंवार होण्याची शक्यता आहे.

27. एल निनो आणि ला निनाचा अंदाज लावणे शक्य आहे का?

• एल निनो आणि ला निनाचा(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) अंदाज लावणे शक्य आहे.

• हवामान शास्त्रज्ञ समुद्राचे तापमान, वातावरणातील दाब आणि हवा यासारख्या घटकांचा अभ्यास करून एल निनो आणि ला निनाचा अंदाज लावतात.

• मात्र, हा अंदाज नेहमीच 100% अचूक नसतो.

28. एल निनो आणि ला निना यांच्याशी जुळवून घेणे शक्य आहे का?

• एल निनो आणि ला निना(El Nino and La Nina – Their Impact on Indian Agriculture) यांच्याशी जुळवून घेणे शक्य आहे.

• दुष्काळ आणि पूर यांसारख्या घटनांना सामोरे जाण्यासाठी आवश्यक ती तयारी करून एल निनो आणि ला निना यांच्या नकारात्मक परिणामांना कमी करता येऊ शकते.

29. एल निनो आणि ला निनाबाबत संशोधन काय चालू आहे?

• एल निनो आणि ला निनाबाबत अनेक संशोधन प्रकल्प चालू आहेत.

• हवामान शास्त्रज्ञ एल निनो आणि ला निनाची घटना कशी आणि का घडते याचा अभ्यास करत आहेत.

• भविष्यात एल निनो आणि ला निना सारख्या घटनांना कसे रोखता येईल यावरही संशोधन होत आहे.

30. एल निनो आणि ला निनाबाबत जागरूकता वाढवण्यासाठी काय प्रयत्न केले जात आहेत?

• एल निनो आणि ला निनाबाबत जागरूकता वाढवण्यासाठी अनेक प्रयत्न केले जात आहेत.

• सरकार आणि स्वयंसेवी संस्था लोकांना एल निनो आणि ला निनाबाबत माहिती देण्यासाठी कार्यशाळा आणि शिबिरे आयोजित करत आहेत.

Read More Articles At

Read More Articles At