लेक लाडकी योजना: लाखो मुलींचे स्वप्न साकारणारी योजना(Lek Ladki Yojana: A scheme that fulfills the Dreams of Millions of Girls)
परिचय(Introduction):
महाराष्ट्र सरकारची लेक लाडकी योजना(Lek Ladki Yojana) ही एक महत्वाकांक्षी योजना आहे जी मुलींच्या शिक्षण आणि सक्षमीकरणास प्रोत्साहन देते. या योजनेचा उद्देश मुलींना उच्च शिक्षण घेण्यासाठी प्रोत्साहित करणे आणि त्यांच्या संपूर्ण विकासास मदत करणे हा आहे.
राज्यात मुलींचा जन्मदर वाढविणे, मुलींच्या शिक्षणाबाबत प्रोत्साहन तथा खात्री देणे यासाठी दिनांक १ ऑगस्ट २०१७(1 August 2017) पासून माझी कन्या भाग्यश्री (सुधारित-Revised) नविन योजना दिनांक १ ऑगस्ट, २०१७ च्या शासन निर्णयान्वये लागू करण्यात आली होती. मात्र सदर योजनेस मिळणारा अपुरा प्रतिसाद विचारात घेऊन, माझी कन्या भाग्यश्री योजना अधिक्रमित(Official) करुन मुलींच्या सक्षमीकरणाकरिता नवीन योजना(Lek Ladaki Yojana: A scheme to shape the future of Millions of Girls) लागू करण्याचा निर्णय शासनाने घेतला आहे.
सन २०२३ – २४ च्या अर्थसंकल्पिय भाषणामध्ये मुलींच्या सक्षमीकरणासाठी लेक लाडकी योजना(Lek Ladaki Yojana) ही नवीन योजना सुरु करण्यात येईल. पिवळ्या व केशरी रेशनकार्डधारक कुटुंबात मुलींच्या जन्मानंतर टप्प्याटप्यामध्ये अनुदान देण्यात येऊन लाभार्थी मुलींचे वय १८ वर्ष पूर्ण झाल्यानंतर तिला ७५ हजार रुपये रोख देण्यात येतील. अशी घोषणा करण्यात आलेली आहे.
यास अनुसरून माझी कन्या भाग्यश्री (सुधारित) ही योजना अधिक्रमित करून राज्यात दिनांक १ एप्रिल २०२३(1 April 2023) पासून मुलीच्या जन्मानंतर तिच्या सक्षमीकरणासाठी “लेक लाडकी योजना” (Lek Ladki Yojana) सुरू करण्यास ३० ऑक्टोबर २०२३(30 Oct 2023) रोजी शासन निर्णयान्वये मान्यता देण्यात आली आहे.
या लेखात आपण लेक लाडकी योजनेबद्दल सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत.
लेक लाडकी योजना पात्रता(Lek Ladaki Yojana Eligibility):
लेक लाडकी योजनेचा लाभ घेण्यासाठी काही पात्रता निकष आहेत. यामध्ये कुटुंबाची वार्षिक उत्पन्न मर्यादा, मुलीचे वय, आणि निवासस्थान यांचा समावेश आहे.
-
कुटुंबाची वार्षिक उत्पन्न मर्यादा: लाभार्थी कुटुंबाचे वार्षिक उत्पन्न रक्कम रु. १ लक्ष पेक्षा जास्त नसावे.
-
मुलीचे वय: लेक लाडकी योजना(Lek Ladaki Yojana: A scheme to shape the future of Millions of Girls) पिवळ्या व केशरी शिधापत्रिकाधारक(Yellow & Saffron Ration Cards) कुटुंबामध्ये दिनांक १ एप्रिल २०२३ रोजी वा त्यानंतर जन्माला येणा-या एक अथवा दोन मुलींना लागू राहील. तसेच, एक मुलगा व एक मुलगी असल्यास मुलीला लागू राहील.
-
निवासस्थान: लाभार्थीचे कुटुंब महाराष्ट्र राज्याचे रहिवाशी असणे आवश्यक राहील, लाभार्थी बँक खाते महाराष्ट्र राज्यात असणे आवश्यक आहे.
-
पहिल्या अपत्याच्या तिस-या हप्त्यासाठी व दुस-या अपत्याच्या दुस-या हप्त्यासाठी अर्ज सादर करतेवेळी माता पित्याने कुटुंब नियोजन प्रमाणपत्र सादर करणे अनिवार्य राहील.
-
तसेच, दुसऱ्या प्रसुतीच्या वेळी जुळी अपत्ये जन्माला आल्यास एक मुलगी किंवा दोन्ही मुलींना या योजनेचा लाभ अनुज्ञेय राहील. मात्र त्यानंतर माता/पित्याने कुटुंब नियोजन शस्त्रक्रिया करणे आवश्यक राहील.
-
दिनांक १ एप्रिल २०२३(1 April 2023) पूर्वी एक मुलगी/मुलगा आहे व त्यानंतर जन्माला आलेल्या दुसऱ्या मुलीस किंवा जुळ्या मुलींना(प्रत्येकीस स्वतंत्र) ही योजना अनुज्ञेय राहील. मात्र माता / पित्याने कुटुंब नियोजन शस्त्रक्रिया(Family Planning Surgery) करणे आवश्यक राहील.
लेक लाडकी योजनेचा लाभ घेण्यासाठी आवश्यक कागदपत्रे(Documents Essential for Lek Ladki Yojana):
-
लाभार्थी मुलीचा जन्माचा दाखला(Birth Certificate).
-
लाभार्थी मुलीचे आधार कार्ड(Adhar Card).
-
कुटुंब प्रमुखांचा उत्पन्नाचा दाखला(Income Certificate – वार्षिक उत्पन्न १ लाख रुपयां(1 Lakh Rupees) पेक्षा जास्त नसावे.) याबाबत तहसिलदार(Tehsildar)/सक्षम अधिकारी यांचा दाखला आवश्यक राहील.
-
माता / पिता / पालक यांच्या आधार कार्डची झेरॉक्सप्रत.
-
माता / पिता / पालक यांच्या बँकेच्या पासबुकची झेरॉक्सप्रत.
-
माता / पिता / पालक यांच्या रेशनकार्डची झेरॉक्सप्रत(पिवळे/केशरी).
-
मतदान ओळखपत्र (Electoral Card – १८ वर्ष पूर्ण झाल्यांनतर मुलीचे मतदार यादीत नाव असल्याचा दाखला, शेवटच्या लाभाकरिता आवश्यक).
-
मुलीच्या शाळेचा बोनाफाईड दाखला(Bonafied Certificate).
-
कुटुंब नियोजन शस्त्रक्रिया प्रमाणपत्र.
-
शेवटच्या लाभाकरिता मुलीचा विवाह झालेला नसणे आवश्यक राहील(अविवाहीत असल्याबाबत लाभार्थीचे स्वयं घोषणापत्र-Self Declaration).
अधिक माहितीसाठी जवळील सरकारी कार्यालयाशी सम्पर्क साधावा.
लेक लाडकी योजनेचा लाभ कसा घ्यावा?(How to take Beneifit of Lake Ladaki Yojana?)
या योजनेच्या लाभासाठी मुलीच्या पालकांनी १ एप्रिल २०२३(1 April 2023) रोजी किंवा त्यांनतर मुलीचा जन्म झाल्यानंतर संबंधित ग्रामीण अथवा नागरी क्षेत्रातील संबंधित स्थानिक स्वराज्य संस्थेत(ग्रामपंचायत/नगरपालिका इ.) मुलीच्या जन्माची नोंदणी केल्यानंतर, त्या क्षेत्रातील अंगणवाडी सेविकेकडे(Asha Workers) आवश्यक त्या कागदपत्रांसह विहित नमुन्यात अर्ज सादर करावा. लेक लाडकी योजनेसाठी ऑनलाइन आणि ऑफलाइन दोन्ही पद्धतीने अर्ज सादर करता येतो.
सदर योजनेसाठी(Lek Ladaki Yojana: A scheme to shape the future of Millions of Girls) आवश्यक असलेले सर्व अर्ज, राज्यातील प्रत्येक ग्रामीण व नागरी बाल विकास प्रकल्प अधिकारी, जिल्हा कार्यक्रम अधिकारी, जिल्हा परिषद, जिल्हा महिला व बाल विकास अधिकारी, विभागीय उपायुक्त महिला बाल विकास यांच्या कार्यालयात उपलब्ध असतील.
अंगणवाडी सेविकेने संबंधित लाभार्थ्यांकडून अर्ज भरुन घ्यावा. गरजेप्रमाणे लाभार्थ्यांस अर्ज भरण्यास मदत करावी आणि सदर अर्ज अंगणवाडी पर्यवेक्षिका/मुख्यसेविका यांच्याकडे सादर करावा.
अंगणवाडी पर्यवेक्षिका/मुख्यसेविका यांनी, सदर अर्जाची व कागदपत्रांची तपासणी करुन प्रत्येक महिन्याला नागरी व ग्रामीण क्षेत्रातील बाल विकास प्रकल्प अधिकारी तसेच संस्थांमधील अनाथ मुलींच्या बाबतीत जिल्हा महिला व बाल विकास अधिकारी यांनी एकत्रित यादी जिल्हा कार्यक्रम अधिकारी, जिल्हा परिषद यांना तर मुंबई शहर व मुंबई उपनगर क्षेत्राच्या बाबतीत नोडल अधिकारी यांना मान्यतेसाठी सादर करावी.
जिल्हा कार्यक्रम अधिकारी जिल्हा परिषद/नोडल अधिकारी यांनी योग्य ती छाननी करुन यादीस मान्यता देवून आयुक्तालयास सादर करावी. अनाथ मुलींना लाभ मिळण्याबाबत अर्ज सादर करतांना महिला व बाल विकास विभागाच्या सक्षम प्राधिका-यांकडून देण्यात आलेले अनाथ प्रमाणपत्र(Orphan Certificate) अर्जासोबत जोडणे आवश्यक आहे.
संबंधित बाल विकास प्रकल्प अधिकारी व जिल्हा कार्यक्रम अधिकारी, जिल्हा परिषद हे रँडम पध्दतीने जास्त संख्येने अर्ज प्राप्त झालेल्या एखाद्या क्षेत्राची तपासणी करतील व त्यांची खात्री झाल्यानंतर लाभार्थी यादीला मान्यता देतील. पर्यवेक्षिका/बाल विकास प्रकल्प अधिकारी यांनी त्यांच्याकडे प्राप्त झालेल्या अर्जाची छाननी करून एखादा अर्ज संपूर्ण भरलेला नसल्यास अथवा सर्व प्रमाणपत्रासह सादर केलेला नसल्यास असा अर्ज मिळाल्यापासून १५ दिवसाच्या आत पूर्तता करण्याकरिता अर्जदारास लेखी कळवावे. त्याप्रमाणे अर्जदाराने १ महिन्यात कागदपत्रांच्या पूर्ततेसह अर्ज दाखल करावा. काही अपरिहार्य कारणास्तव अर्जदार या मुदतीत अर्ज दाखल करू शकला नाही तर 10 दिवसाची मुदत मिळेल.
लेक लाडकी योजनेचा नमुना अर्ज(Sample Application of Lake Ladki Yojana):
लेक लाडकी योजनेचे लाभ(Benefits of Lake Ladki Yojana):
लेक लाडकी योजनांतर्गत मुलींना विविध टप्प्यांवर आर्थिक मदत प्रदान केली जाते. यामध्ये मुलीच्या जन्मापासून ते उच्च शिक्षणापर्यंतचे सर्व टप्पे समाविष्ट आहेत.
-
जन्माच्या वेळी: मुलीच्या जन्माच्या वेळी Rs. 5000/- रक्कम देयके म्हणून दिली जाते.
-
प्रथम वर्ग प्रवेश: मुलीच्या प्रथम वर्ग प्रवेशावर Rs. 4000/- रक्कम देयके म्हणून दिली जाते.
-
सहावी वर्ग प्रवेश: मुलीच्या सहावी वर्ग प्रवेशावर Rs. 6000/- रक्कम देयके म्हणून दिली जाते.
-
अकरावी वर्ग प्रवेश: मुलीच्या अकरावी वर्ग प्रवेशावर Rs. 8000/- रक्कम देयके म्हणून दिली जाते.
-
अठरा वर्षे पूर्ण होणे: मुलीच्या अठरा वर्षे पूर्ण झाल्यावर Rs. 75000/- रक्कम देयके म्हणून दिली जाते.
अधिक माहितीसाठी जवळील सरकारी कार्यालयाशी सम्पर्क साधावा.
लेक लाडकी योजनेसाठी बँक खाते उघडणेबाबत मार्गदर्शक सूचना(Guidelines for opening a bank account for Lake Ladki Yojana):
सदर योजनेअंतर्गत लाभार्थ्यांना विविध टप्प्यावर देण्यात येणारा लाभ थेट लाभार्थी हस्तांतरण(DBT) द्वारे देण्यात येईल. त्याकरिता महिला व बाल विकास विभाग स्तरावरून निश्चित करण्यात आलेल्या बँकेमध्ये आयुक्तालय स्तरावर खाते उघडण्यात येऊन त्यामधून पोर्टलप्रमाणे लाभार्थ्यांना लाभ अनुज्ञेय करण्याकरिता ग्रामीण क्षेत्राच्या बाबतीत जिल्हा कार्यक्रम अधिकारी(महिला व बाल विकास), जिल्हा परिषद यांना तर नागरी क्षेत्राच्या बाबतीत बाल विकास प्रकल्प अधिकारी (नागरी) यांना आवश्यक निधी वर्ग करण्यात येईल. ते थेट लाभार्थी हस्तांतरण (DBT) द्वारे लाभार्थ्यांच्या खात्यावर जमा करतील. त्याकरिता लाभार्थी व माता यांचे संयुक्त बँक खाते उघडणे अनिवार्य राहील. एखाद्या प्रकरणी मातेचा मृत्यू झालेला असल्यास लाभार्थी व पिता यांचे संयुक्त खाते उघडण्यात यावे. मात्र, अशा प्रकरणात अर्ज सादर करतांना मातेचे मृत्यू प्रमाणपत्र सादर करणे आवश्यक राहील. अनाथ मुलींना लाभ देताना विभागाच्या इतर योजनांचा लाभ ज्या पध्दतीने त्यांना देण्यात येतो, त्याप्रमाणे कार्यवाही करावी.
याशिवाय, लेक लाडकी योजनांतर्गत(Lek Ladaki Yojana: A scheme to shape the future of Millions of Girls) मुलींना शिक्षणासंबंधी मार्गदर्शन, कौशल्य विकास प्रशिक्षण आणि इतर सहाय्यक सेवांचा लाभ मिळतो.
लाभार्थी कुटुंब स्थलांतरित झाल्यास काय करावे?(What if the beneficiary family migrates?):
एखादे लाभार्थी कुटुंब या योजनेमधील एक अथवा काही टप्प्यांचा लाभ घेतल्यानंतर राज्यातील अन्य जिल्ह्यात स्थलांतरीत झाले असेल तर पुढील टप्प्यातील लाभ अनुज्ञेय होण्याकरिता त्यांनी स्थलांतर झालेल्या जिल्ह्यातील एकात्मिक बाल विकास सेवा योजनेतील अधिकारी यांचेकडे अर्ज सादर करावा.
सदर अर्जाची संबंधित अधिका-यांनी पडताळणी करून पात्र ठरत असल्यास राज्य कक्षाकडे शिफ़ारस करावी व राज्य कक्षाकडून अंतिम निर्णय घेण्यात यावा. त्याचप्रमाणे एखादे लाभार्थी कुटुंब या योजनेमधील(Lek Ladaki Yojana: A scheme to shape the future of Millions of Girls) एक अथवा काही टप्प्यांचा लाभ घेतल्यानंतर राज्याबाहेर स्थलांतरित झाले असल्यास त्यांनी थेट राज्य कक्षाकडे अर्ज सादर करावा व राज्य कक्षाने याबाबत अंतिम निर्णय घ्यावा.
योजनेचे अंमलबजावणी आणि प्रभाव(Implementation and impact of the scheme):
लेक लाडकी योजना(Lek Ladki Yojana) यशस्वीपणे अंमलबजावणी करण्यासाठी महाराष्ट्र सरकारने विविध विभाग आणि स्थानिक स्वराज्य संस्थांची मदत घेतली आहे. या योजनेमुळे मुलींच्या शिक्षणाचे प्रमाण वाढले आहे आणि त्यांचे सक्षमीकरण झाले आहे. तथापि, काही आव्हाने देखील आहेत ज्यांचा सामना करावा लागतो.
भविष्यातील योजना(Future plans):
महाराष्ट्र सरकार लेक लाडकी योजनेचे(Lek Ladaki Yojana: A scheme to shape the future of Millions of Girls) प्रभावी अंमलबजावणी करण्यासाठी आणि त्याचा लाभ अधिकाधिक मुलींपर्यंत पोहोचवण्यासाठी प्रयत्नशील आहे. भविष्यात या योजनेत विस्तार करण्याच्या आणि नवीन लाभ देण्याच्या योजना आहेत.
निष्कर्ष(Conclusion):
लेक लाडकी योजना(Lek Ladaki Yojana) ही महाराष्ट्र सरकारची एक महत्वपूर्ण योजना आहे जी मुलींच्या शिक्षण आणि सक्षमीकरणास प्रोत्साहन देते. या योजनेमुळे मुलींना उच्च शिक्षण घेण्याची संधी मिळते आणि त्यांच्या स्वप्नांना उजाळा मिळतो. या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी पात्र असलेल्या सर्व कुटुंबांनी याचा लाभ घ्यावा.