दीनदयाल उपाध्याय ग्रामीण कौशल्य योजना : 11 वर्षांत लाखो तरुणांना रोजगार(DDU-GKY: Deen Dayal Upadhyay Gramin Kaushalya Yojana)
दीनदयाल उपाध्याय ग्रामीण कौशल्य योजना (DDU-GKY): लाखो ग्रामीण तरुणांना सक्षम केले.
परिचय:
भारत सरकारच्या ग्रामीण विकास मंत्रालयाची एक प्रमुख योजना म्हणजे दीनदयाल उपाध्याय ग्रामीण कौशल्य योजना (DDU-GKY: Deen Dayal Upadhyay Gramin Kaushalya Yojana). या योजनेचा उद्देश ग्रामीण युवकांना कौशल्यवान बनवून त्यांना रोजगार उपलब्ध करून देणे हा आहे. २०१४ मध्ये सुरू करण्यात आलेली ही योजना राष्ट्रीय ग्रामीण आजीविका मिशन (NRLM)चा एक भाग आहे. DDU-GKY: Deen Dayal Upadhyay Gramin Kaushalya Yojana ग्रामीण युवकांना स्वयंपूर्ण बनवून ग्रामीण भागांच्या सामाजिक-आर्थिक विकासात योगदान देण्याचा प्रयत्न करते.
सध्या DDU-GKY, 27 राज्यांमध्ये आणि 4 केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये 610 जिल्ह्यांमध्ये लागू केले जात आहे, सध्या 877 पेक्षा जास्त प्रकल्प अंमलबजावणी एजन्सींसोबत भागीदारी करत आहे ज्यामध्ये देशातील 57 क्षेत्रांमध्ये नोकरीची शक्यता आहे.
या योजनेची प्रभावीपणे अंमलबजावणी करण्यासाठी राज्याने उमेदवार आणि नियोक्ता यांच्यातील दरी कमी करण्यासाठी पॅनेल, समर्पित PIAs (Project Implementation Agencies-प्रोजेक्ट अंमलबजावणी एजन्सीज) तयार केले आहेत.
DDU-GKY ची उद्दिष्टे:
DDU-GKY: Deen Dayal Upadhyay Gramin Kaushalya Yojana ची प्रमुख उद्दिष्टे खालीलप्रमाणे आहेत:
ग्रामीण युवकांना वेतनभोगी रोजगार किंवा स्वयंरोजगारासाठी आवश्यक कौशल्य प्रदान करणे.
लक्ष्यित कौशल्य विकास उपक्रमांद्वारे ग्रामीण युवकांची रोजगारक्षमता वाढवणे.
ग्रामीण युवकांसाठी उद्योजकता आणि स्वयंरोजगाराच्या संधी प्रोत्साहित करणे.
प्रशिक्षित युवकांना संबंधित क्षेत्रांमध्ये नोकरी मिळवून देण्यासाठी मदत करणे.
ग्रामीण भागांच्या गरीबी निर्मूलनात आणि सर्वसमावेशक सामाजिक-आर्थिक विकासात योगदान देणे.
कौशल्य प्रशिक्षण योजनांच्या अस्तित्वाबाबत ग्रामीण कुटुंबांमध्ये जागरूकता निर्माण करणे.
समाजातील गरीब आणि उपेक्षित घटकांना लाभ मिळवण्यासाठी सक्षम करणे.
कौशल्य प्रशिक्षण अभ्यासक्रम मोफत उपलब्ध करून देणे.
रोजगारक्षमता वाढवण्यासाठी आवश्यक औद्योगिक ज्ञान देणे.
कौशल्य प्रशिक्षण घेण्यासाठी इच्छुक तरुणांना एकत्र करणे आणि प्रोत्साहित करणे.
रोजगारानंतरच्या तरुणांना व्यावसायिकपणे वाढत राहण्यासाठी सहाय्य करणे.
DDU-GKY ची मार्गदर्शक तत्त्वे:
DDU-GKY खालील मार्गदर्शक तत्त्वांचे पालन करते:
मागणी-आधारित कौशल्य विकास: प्रशिक्षण कार्यक्रम श्रम बाजारातील कौशल्य आवश्यकतांवर आधारित असतात.
नियुक्ती-संबंधित प्रशिक्षण: कौशल्य प्रशिक्षण प्रशिक्षार्थ्यांना सुनिश्चित नियुक्तीच्या संधींशी जोडलेले असते.
इतर योजनांशी एकात्मिकता: DDU-GKY: Deen Dayal Upadhyay Gramin Kaushalya Yojana ग्रामीण युवकांना सर्वोत्तम सहाय्य प्रदान करण्यासाठी इतर सरकारी उपक्रमांशी एकात्मिकतेने कार्य करते.
गुणवत्तापूर्ण प्रशिक्षणावर भर: योजना मान्यताप्राप्त प्रशिक्षण प्रदात्यांनी प्रदान केलेल्या उच्च-गुणवत्तेच्या प्रशिक्षणावर भर देते.
सामुदायिक सहभाग: प्रशिक्षण कार्यक्रमांच्या नियोजन आणि अंमलबजावणीत स्थानिक समुदायांचा सक्रिय सहभाग प्रोत्साहित केला जातो.
राष्ट्रीय स्तर: ग्रामीण विकास मंत्रालयातील DDU-GKY राष्ट्रीय युनिट सर्वोपरि मार्गदर्शन प्रदान करते, धोरणात्मक दिशा निश्चित करते आणि योजना अंमलबजावणीचे निरीक्षण करते.
राज्य स्तर: राज्य ग्रामीण आजीविका मिशन (SRLM) राज्य पातळीवर DDU-GKY: Deen Dayal Upadhyay Gramin Kaushalya Yojana क्रियाकलापांचे नियोजन, अंमलबजावणी आणि मॉनिटरिंग करण्यासाठी जबाबदार आहेत. SRLM कौशल्य कमतरता ओळखतात, प्रशिक्षण प्रस्तावांना मंजुरी देतात आणि प्रशिक्षण प्रदात्यांना मान्यता देतात.
अंमलबजावणी स्तर: प्रकल्प अंमलबजावणी संस्था (Project Implementation Agencies-PIAs) प्रत्यक्षात कौशल्य प्रशिक्षण कार्यक्रम राबविण्याची जबाबदारी सांभाळतात. PIAs हे कौशल्य विकासात तज्ज्ञ असलेल्या सरकारी किंवा गैर-सरकारी संस्था असू शकतात.
DDU-GKY अंतर्गत निधीकरण यंत्रणा:
DDU-GKY राज्यांना आणि PIAs ला कौशल्य विकास प्रकल्प राबविण्यासाठी आर्थिक मदत प्रदान करते. निधीकरणाचे स्वरूप खालीलप्रमाणे आहे:
उत्तरपूर्व आणि पर्वतीय राज्यांसाठी: केंद्र सरकार प्रशिक्षण खर्चाचा ९०% भाग वहन करते, तर राज्य सरकार उर्वरित १०% भाग देतो.
इतर राज्यांसाठी: केंद्र सरकार आणि राज्य सरकार प्रशिक्षण खर्च ६०:४०च्या प्रमाणात सामायिक करतात.
DDU-GKY चे घटक:
ग्रामीण युवकांसाठी सर्वसमावेशक कौशल्य विकास सुनिश्चित करण्यासाठी DDU-GKY मध्ये विविध घटक समाविष्ट आहेत:
नियुक्तीपूर्व प्रशिक्षण: यात जीवन कौशल्य प्रशिक्षण, संवाद कौशल्य प्रशिक्षण आणि कामाला तयार होण्याचे प्रशिक्षण यांचा समावेश होतो जेणेकरून युवक कार्यस्थळासाठी तयार होतील.
कौशल्य प्रशिक्षण: कृषी, उत्पादन, बांधकाम, सेवा इत्यादी क्षेत्रातील विविध नोकरीच्या भूमिकांमध्ये प्रशिक्षण दिले जाते. प्रशिक्षणाची कालावधी प्रशिक्षण दिले जात असलेल्या कौशल्यानुसार बदलते.
निवासी प्रशिक्षण: दूरदराजच्या भागातील किंवा वंचित पार्श्वभूमीतील प्रशिक्षार्थ्यांना निवासी सुविधा प्रदान केली जाते.
नियुक्तीनंतरचे समर्थन: (DDU-GKY: Deen Dayal Upadhyay Gramin Kaushalya Yojana) प्रशिक्षित युवकांना भागीदार उद्योगांमध्ये नियुक्ती मिळवून देते आणि एक वर्षापर्यंत नियुक्तीनंतरचे समर्थन प्रदान करते.
DDU-GKY चे लक्ष्य लाभार्थी:
DDU-GKY खालील श्रेणीतील ग्रामीण युवकांसाठी कौशल्य विकासाला प्राधान्य देते:
गरीब कुटुंबांतील बेरोजगार युवक: अनुसूचित जाती, अनुसूचित जमाती, बीपीएल श्रेणीतील कुटुंबांतील आणि अल्पसंख्यक समुदायातील युवकांना प्राधान्य दिले जाते.
शालेय ड्रॉपआउट(Dropout) आणि कमी शैक्षणिक पात्रता असलेले युवक: योजना शालेय ड्रॉपआउट आणि कमी शैक्षणिक पात्रता असलेल्या युवकांना लक्ष्य करते.
DDU-GKY यावर अधिक जोर देते:
हिमायत योजनेअंतर्गत जम्मू आणि काश्मीर केंद्रशासित प्रदेशातील ग्रामीण तरुण.
27 ईशान्य आणि डाव्या-विंग अतिरेकी जिल्हे ROSHNI योजने अंतर्गत.
वाटप केलेल्या निधीपैकी 50% अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमातीच्या उमेदवारांसाठी राखीव आहे.
15% निधी इतर अल्पसंख्याक गटांसाठी राखीव आहे.
3% अपंग उमेदवारांसाठी राखीव आहे.
33% महिला उमेदवार अनिवार्य आहेत.
DDU-GKY चे फायदे:
DDU-GKY ग्रामीण युवकांना आणि समाजाला अनेक फायदे प्रदान करते:
रोजगार वाढ: योजना ग्रामीण युवकांना रोजगारक्षम बनवून त्यांना रोजगार मिळवण्यास मदत करते.
आर्थिक सक्षमता: कौशल्य प्रशिक्षणामुळे युवक स्वतःचे रोजगार सुरू करू शकतात आणि त्यांचे आर्थिक परिस्थिती सुधारू शकतात.
सामाजिक-आर्थिक विकास: DDU-GKY ग्रामीण भागांच्या सामाजिक-आर्थिक विकासात योगदान देते.
गरीबी निर्मूलन: योजना गरीबी निर्मूलनात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.
समाजात सकारात्मक बदल: योजना युवकांमध्ये आत्मविश्वास वाढवते आणि समाजात सकारात्मक बदल घडवून आणते.
DDU-GKY प्रशिक्षण अंतर्गत उपलब्ध सुविधा:
मोफत प्रशिक्षण, मोफत गणवेश, मोफत निवास आणि मोफत अभ्यासक्रम साहित्य (टॅब्लेट).
अनिवासी खर्चाची परतफेड.
नोकरी आणि ठिकाणानुसार दर 2-6 महिन्यांनी पगार वाढतो.
70% प्रशिक्षित उमेदवारांसाठी किमान वेतन INR 6000/- दरमहा असलेल्या प्लेसमेंटची खात्री.
आधुनिक शिक्षणाची उपलब्धता – संगणक प्रयोगशाळा, पीसी आणि टॅब्लेटसारख्या ई-लर्निंग(E-Learning) सुविधा.
सॉफ्ट स्किल्ससह मूलभूत संगणक ज्ञानाचा समावेश.
कोणतेही प्रशिक्षण यशस्वीरीत्या पूर्ण केल्यावर सरकारतर्फे कौशल्य प्रमाणपत्र दिले जाते
DDU-GKY: Deen Dayal Upadhyay Gramin Kaushalya Yojana अभ्यासक्रम पूर्ण केल्यानंतर नवीन नोकरी सुरू करण्यासाठी नवीन ठिकाणी जाण्यासाठी पूर्ण समर्थन
DDU-GKY चे यश आणि आव्हाने:
DDU-GKY ने अनेक ग्रामीण युवकांना कौशल्यवान बनवून त्यांना रोजगार मिळवून देण्यात यशस्वी ठरली आहे. तथापि, या योजनेसमोर अनेक आव्हाने आहेत, जसे की:
कौशल्य आणि श्रम बाजारातील मागणीतील तफावत: प्रशिक्षण कार्यक्रम श्रम बाजारातील बदलत्या गरजांशी जुळवून घेण्यासाठी वेळोवेळी अद्ययावत करणे आवश्यक आहे.
गुणवत्तापूर्ण प्रशिक्षण प्रदात्यांची कमतरता: देशातील अनेक भागात गुणवत्तापूर्ण प्रशिक्षण प्रदात्यांची कमतरता आहे.
प्रशिक्षित युवकांच्या निरीक्षण आणि मूल्यांकन: प्रशिक्षण कार्यक्रमांचे परिणामकारक मूल्यांकन करण्यासाठी प्रभावी निरीक्षण आणि मूल्यांकन प्रणाली विकसित करणे आवश्यक आहे.
दीनदयाल उपाध्याय ग्रामीण कौशल्य योजना (DDU-GKY: Deen Dayal Upadhyay Gramin Kaushalya Yojana) ही एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे जी ग्रामीण युवकांच्या जीवनात बदल घडवून आणण्यासाठी प्रयत्नशील आहे. या योजनेच्या यशासाठी प्रभावी अंमलबजावणी, गुणवत्तापूर्ण प्रशिक्षण आणि संबंधित भागधारकांचा सक्रिय सहभाग आवश्यक आहे.
DDU-GKY ने अनेक ग्रामीण युवकांना कौशल्यवान बनवून त्यांना रोजगार मिळवून देण्यात यशस्वी ठरली आहे. तथापि, या योजनेसमोर अनेक आव्हाने आहेत, जसे की कौशल्य आणि श्रम बाजारातील मागणीतील तफावत, गुणवत्तापूर्ण प्रशिक्षण प्रदात्यांची कमतरता आणि प्रशिक्षित युवकांच्या निरीक्षण आणि मूल्यांकन.
या आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी, DDU-GKY: Deen Dayal Upadhyay Gramin Kaushalya Yojana ने लवचिक आणि अनुकूल प्रशिक्षण कार्यक्रम विकसित करणे आवश्यक आहे. तसेच, योजना प्रभावी निरीक्षण आणि मूल्यांकन प्रणाली लागू करून प्रशिक्षण कार्यक्रमांच्या परिणामकारकतेची खात्री करू शकते.
अखेरीस, DDU-GKY: Deen Dayal Upadhyay Gramin Kaushalya Yojana ही एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे जे ग्रामीण भारताच्या विकासासाठी योगदान देते. या योजनेच्या यशासाठी, संबंधित सरकार, प्रशिक्षण प्रदात्यांना आणि स्थानिक समुदायांना एकत्रितपणे कार्य करणे आवश्यक आहे.
अस्वीकरण (Disclaimer):या ब्लॉग पोस्टमध्ये समाविष्ट असलेली माहिती सर्वोत्तम प्रयत्नांनुसार संकलित करण्यात आली आहे. या माहितीची पूर्णत: अचूकतेची हमी घेतलेली नाही. हा मजकूर केवळ माहितीपूर्ण/शैक्षणिक/मनोरंजन हेतूंसाठी आहे आणि तो कोणत्याही कायदेशीर किंवा व्यावसायिक सल्ल्याचा पर्याय म्हणून समजण्यात येऊ नये. या ब्लॉग पोस्टमध्ये समाविष्ट असलेल्या माहितीवर आधारित कोणताही निर्णय घेण्यापूर्वी कृषी विभाग, हवामान विभाग किंवा इतर संबंधित सरकारी/खाजगी संस्थांच्या अधिकृत माहितीची पडताळणी करण्याची शिफारस केली जात आहे. जय जवान, जय किसान.
(The information contained in this blog post has been compiled using best efforts. Absolute accuracy of this information is not guaranteed. The text is for complete informational/Educational/Entertainment purposes only and should not be construed as a substitute for or against professional advice. It is recommended to verify official information from the Department of Agriculture, Meteorological Department or other relevant government/private agencies before making any decision based on the information contained in this blog post. Jay Jawan, Jay Kisan.)
FAQ’s:
1. DDU-GKY म्हणजे काय?
दीनदयाल उपाध्याय ग्रामीण कौशल्य योजना (DDU-GKY: Deen Dayal Upadhyay Gramin Kaushalya Yojana) ही एक सरकारी योजना आहे जी ग्रामीण युवकांना कौशल्य प्रशिक्षण देऊन त्यांना रोजगार मिळवण्यास मदत करते.
2. DDU-GKY चे उद्देश काय आहे?
DDU-GKY चे उद्देश ग्रामीण युवकांना कौशल्यवान बनवून त्यांना रोजगार वाढवणे, स्वयंरोजगार प्रोत्साहित करणे आणि ग्रामीण विकासाला चालना देणे हा आहे.
3. DDU-GKY कोणत्या युवकांसाठी आहे?
DDU-GKY ग्रामीण भागातील 18 ते 35 वर्षे वयोगटातील बेरोजगार युवकांसाठी आहे, विशेषत: अनुसूचित जाती, अनुसूचित जमाती, अल्पसंख्यक समुदायातील आणि गरीब कुटुंबातील युवकांसाठी.
4. DDU-GKY अंतर्गत कोणते कौशल्य प्रशिक्षण दिले जाते?
DDU-GKY अंतर्गत विविध क्षेत्रांमध्ये कौशल्य प्रशिक्षण दिले जाते, जसे की कृषी, उत्पादन, बांधकाम, सेवा इत्यादी.
5. DDU-GKY कसे अंमलबजावणी केले जाते?
DDU-GKY: Deen Dayal Upadhyay Gramin Kaushalya Yojana केंद्र सरकार, राज्य सरकार आणि प्रकल्प अंमलबजावणी संस्था (PIAs) यांच्या संयुक्त प्रयत्नाने अंमलबजावणी केली जाते.
6. DDU-GKY अंतर्गत कोणत्या प्रकारचे प्रशिक्षण दिले जाते?
DDU-GKY अंतर्गत पूर्व-नियुक्ती प्रशिक्षण, कौशल्य प्रशिक्षण, निवासी प्रशिक्षण आणि नियुक्तीनंतरचे समर्थन यासारखे विविध प्रकारचे प्रशिक्षण दिले जाते.
7. DDU-GKY ने किती युवकांना लाभ दिला आहे?
DDU-GKY ने लाखो ग्रामीण युवकांना कौशल्य प्रशिक्षण देऊन त्यांना रोजगार मिळवण्यास मदत केली आहे.
8. DDU-GKY चे यश काय आहे?
DDU-GKY चे यश म्हणजे ग्रामीण युवकांच्या कौशल्य विकासात आणि रोजगार वाढीतील योगदान.
9. DDU-GKY ची आव्हाने काय आहेत?
DDU-GKY च्या आव्हानांमध्ये कौशल्य आणि श्रम बाजारातील मागणीतील तफावत, गुणवत्तापूर्ण प्रशिक्षण प्रदात्यांची कमतरता आणि प्रभावी निरीक्षण आणि मूल्यांकन प्रणालींचा अभाव यांचा समावेश आहे.
10. DDU-GKY च्या भविष्यातील दिशा काय आहे?
DDU-GKY च्या भविष्यात कौशल्य प्रशिक्षण कार्यक्रमांची गुणवत्ता सुधारण्यावर आणि नवीन कौशल्यांवर भर देण्यावर
