शून्य मशागत शेती म्हणजे काय? ते शेतकऱ्यांसाठी कसे फायदेशीर ठरत आहे?(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers)

आपल्या सर्वांना माहिती आहे की शेती हा भारताचा कणा आहे. आपल्या देशाच्या अर्थव्यवस्थेचा पाया म्हणून शेती क्षेत्र लाखो लोकांना रोजगार आणि उपजीविका प्रदान करते. परंतु, बदलत्या हवामानाच्या परिस्थितीमुळे आणि जमिनीची सुपीकता कमी होण्याच्या धोक्यामुळे पारंपारिक शेती पद्धती टिकाव धरत नाहीत. म्हणूनच शाश्वत आणि टिकाऊ शेतीसाठी पर्यायी मार्गांची गरज आहे. आधुनिक शेतीमध्ये उत्पादन वाढवण्यासाठी शेतकरी विविध तंत्रज्ञान आणि पद्धतींचा अवलंब करत आहेत. याच गरजेतून निर्माण झाली आहे शून्य मशागत शेती(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) ही संकल्पना. जलवायु परिवर्तनाच्या पार्श्वभूमीवर जमिनीचे आरोग्य राखणे आणि उत्पादन वाढवणे या दोन्ही गोष्टी साधण्यासाठी शून्य मशागत शेती एक प्रभावी पर्याय म्हणून पुढे येत आहे.

शून्य मशागत शेती म्हणजे काय?(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers)

शून्य मशागत शेती, ज्याला No Tillage असेही म्हणतात, ही एक अशी शेती पद्धत आहे ज्यामध्ये जमिनीची मशागत न करता पीक लागवड केली जाते. पारंपारिक शेतीमध्ये नांगरणी, वखरणी, आणि कोळपणीसारख्या विविध प्रकारच्या मशागती केल्या जातात. परंतु, शून्य मशागत शेतीमध्ये(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) या सर्व क्रिया टाळल्या जातात. जमिनीवर राहिलेले पिकांचे अवशेष जमिनीच्या सुपीकतेसाठी उपयुक्त ठरतात. या पद्धतीमध्ये जमीनीवर थेट पीक लागवड केली जाते. जमीनीच्या वरच्या थरात मृत झाडांचे अवशेष, पिकांचे अवशेष इत्यादींचा समावेश असलेला जमीनपूर्वक (mulch) थर तयार केला जातो. या थरामुळे जमिनाची आर्द्रता टिकून राहते, जमीन सुपीक होते, मातीचे धूप रोखले जाते आणि जमिनीचे आरोग्य सुधारते.

शून्य मशागत शेती(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) कशी कार्य करते?

या पद्धतीमध्ये, जमिनीवर राहिलेले पिकांचे अवशेष जमीन झाकोळण्यापासून आणि वाऱ्याने उडण्यापासून रोखण्यासाठी थर म्हणून काम करतात. या अवशेषांमुळे जमिनीतील ओला राखण्यास मदत होते आणि जमीन सुपीक राहते. तसेच, जमिनीच्या खाली असलेल्या जंतूंचे (किण) जीवनमान सुधारते ज्यामुळे जमिनीची सुपीकता वाढण्यास मदत होते.

शून्य मशागत शेतीमध्ये(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers), विशेष यंत्रांचा वापर करून जमिनीमध्ये थेट बियाणे पेरणी केली जाते. या यंत्रांमधून जमीनीत बीं लागवडीसाठी आवश्यक खड्डे तयार केले जातात आणि त्याचबरोबर खतेही जमिनीत पुरविली जातात.

शून्य मशागत शेती(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) कशी फायदेशीर आहे?

शून्य मशागत शेती(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) पर्यावरण आणि शेती उत्पादनाच्या दृष्टीने अनेक फायदे देणारी आहे.

• खर्चात बचत: शेतकऱ्यांना शेतीच्या लागवडीमध्ये होणारा खर्च मोठा असतो. जमिनीची मशागत न करण्यामुळे बैलांची गरज, इंधनाचा खर्च आणि मजुरीचा खर्च वाचतो.

• जमिनीची सुपीकता वाढवते: जमिनीची मशागत न केल्याने जमीनीच्या वरच्या थरातील सेंद्रिय पदार्थांचे जमीन खालील थरात मिसळून जमीन सुपीक होते. त्यामुळे जमिनीची धारण क्षमता वाढते.

• आर्द्रता टिकवून ठेवते: जमिनीवर जमीनपूर्वक थर असल्याने जमिनाची आर्द्रता टिकून राहण्यास मदत होते. त्यामुळे पाण्याचा विनियोग कमी होतो आणि सिंचनाचा खर्च वाचतो.

• पर्यावरणस्नेही: जमीन मशागत(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) न केल्याने जमीनीचे धूप रोखले जाते. त्यामुळे हरितगृह वायूंचे उत्सर्जन कमी होते. जमिनीच्या पोषक वातावरणामुळे जमीन खालील उपयुक्त जीवाणूंची संख्या वाढते.

• पीक उत्पादनात वाढ: जमिनीची सुपीकता वाढल्याने आणि जमिनाची आर्द्रता टिकून राहिल्याने पीक उत्पादनात वाढ होते.

• मातीचे संरक्षण: शून्य मशागत शेतीमध्ये जमिनीची मशागत न केल्याने जमीन धूप आणि पाण्याच्या प्रवाहामुळे झिरपण्याचा धोका कमी होतो.

• वेळेची बचत: जमिनीची मशागत(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) न केल्याने पेरणीसाठी लागणारा वेळ कमी होतो. त्यामुळे शेतकरी वेळेचा चांगला बचत करू शकतात.

• जमिनीचे आरोग्य सुधारते: शून्य मशागत शेतीमुळे जमिनीची धूप रोखली जाते. त्यामुळे जमिनातील आर्द्रता टिकून राहते. जमिनीवर जमीन झाकणारी वनस्पतींचा थर असल्यामुळे जमिनीतील सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण वाढते. यामुळे जमिनीची सुपीकता(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) टिकून राहण्यास मदत होते.

• उत्पादनात वाढ: जमिनीचे आरोग्य सुधारल्यामुळे पिकांचे उत्पादन वाढण्यास मदत होते.

• जलसंसाधनांची बचत: जमिनीची आर्द्रता टिकून राहिल्यामुळे सिंचनासाठी लागणारा पाण्याचा वापर कमी होतो.

• हवामान बदलाला तोंड देणे: शून्य मशागत(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) शेतीमुळे जमिनीतील कार्बन साठवला जातो. यामुळे हवामान बदलाशी लढण्यासाठी ही शेतीपद्धती उपयुक्त ठरते.

शून्य मशागत शेती – आव्हाने आणि उपाय:(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers)

शून्य मशागत शेती(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) ही फायद्याची असली तरी काही आव्हानेही आहेत. जमिनीवर जमीन झाकणारी वनस्पतींचा थर असल्यामुळे सुरुवातीच्या काही वर्षांत तणांची समस्या वाढू शकते. यासाठी तण नियंत्रणाची योग्य काळजी घेणे आवश्यक आहे.

या पद्धतीमध्ये पेरणीसाठी खास यंत्रांची आवश्यकता असते. तसेच, शेतकऱ्यांना या पद्धतीबाबत प्रशिक्षण घेणे आवश्यक आहे.

या आव्हानांवर मात करण्यासाठी खालील उपाययोजना राबवता येऊ शकतात:

• तण नियंत्रण: तण नियंत्रणासाठी जैविक तणनाशकाचा वापर(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) करणे, तण काढण्यासाठी खुरपणी आणि रोव्हेर यांचा वापर करणे.

• यंत्रसामुग्री: शून्य मशागत शेतीसाठी आवश्यक असलेली यंत्रसामुग्री जसे की, रिजिड टायलर, सीड ड्रिल, प्लांटर इत्यादी भाड्याने घेणे किंवा कृषी विद्यापीठे आणि कृषी तंत्रज्ञान व्यवस्थापन यंत्रणा (ATMA) द्वारे आयोजित केल्या जाणाऱ्या प्रशिक्षण कार्यक्रमांमध्ये सहभागी होऊन या यंत्रांचा वापर शिकणे.

• प्रशिक्षण: शून्य मशागत(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) शेतीबाबत शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण देण्यासाठी कृषी विद्यापीठे, कृषी विज्ञान केंद्रे, कृषी तंत्रज्ञान व्यवस्थापन यंत्रणा (ATMA) आणि इतर संस्थांकडून विविध प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजित केले जातात. या कार्यक्रमांमध्ये सहभागी होऊन शेतकरी या पद्धतीबाबत अधिक माहिती मिळवू शकतात.

• योग्य तंत्रज्ञानाचा वापर: शून्य मशागत शेतीसाठी योग्य तंत्रज्ञानाचा वापर करणे आवश्यक आहे. यात योग्य प्रकारची पेरणी यंत्रे, तण नियंत्रणाची साधने आणि रोग प्रतिरोधक पिकांचा समावेश आहे.

• कृषी विद्यापीठे आणि कृषी विज्ञान केंद्रे यांच्याकडून मार्गदर्शन: शून्य मशागत शेतीबाबत(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) शेतकऱ्यांना कृषी विद्यापीठे आणि कृषी विज्ञान केंद्रे यांच्याकडून मार्गदर्शन घेणे आवश्यक आहे. या संस्था शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण आणि सल्ला देतात.

• शेतकरी गट आणि सहकारी संस्थांची मदत: शेतकरी गट आणि सहकारी संस्था शेतकऱ्यांना शून्य मशागत शेतीसाठी आवश्यक असलेले साधनसामग्री आणि तंत्रज्ञान पुरवण्यात मदत करू शकतात.

शून्य मशागत शेती – भविष्यातील शक्यता(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers):

जमिनीचे आरोग्य राखणे आणि उत्पादन वाढवणे यासाठी शून्य मशागत शेती(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) ही एक प्रभावी आणि शाश्वत पद्धत आहे. भविष्यात या पद्धतीचा वापर वाढण्याची शक्यता आहे.

शेतकऱ्यांमध्ये जागरूकता निर्माण करणे, या पद्धतीसाठी आवश्यक असलेले तंत्रज्ञान विकसित करणे आणि शासनाकडून योग्य प्रोत्साहन मिळाल्यास शून्य मशागत शेती निश्चितच भारतीय शेतीचे भविष्य उज्ज्वल करू शकेल.

निष्कर्ष:

आजकाल, जलवायु बदल आणि जमिनीची घटती सुपीकता ही मोठी आव्हानं आहेत. अशा परिस्थितीत शून्य मशागत शेती(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) ही एक वरदान ठरू शकते. पारंपरिक शेतीपद्धतीमध्ये जमिनीची नांगरणी केली जाते, त्यामुळे जमिनीचे आरोग्य बिघडते आणि पाण्याचा विनियोजनही चांगले होत नाही. मात्र, शून्य मशागत शेतीमधे(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) जमीन नांगरली जात नाही. यामुळे जमिनीचे organic पदार्थ जमिनात राखले जातात आणि जमीन तणखाली राहते. त्यामुळे जमिनीची आर्द्रता टिकून राहण्यास मदत होते, जमिनीची धूप रोखली जाते आणि जमीन मृदु राहते. याचा शेती उत्पादनावर चांगला परिणाम होतो.

शून्य मशागत शेतीमुळे(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) शेतकऱ्यांना अनेक फायदे होतात. जमिनीची नांगरणी न केल्यामुळे इंधन आणि मजुरीवर होणारा खर्च वाचतो. तसेच, जमीन झाकणारी (mulch) वनस्पतींचा थर असल्यामुळे तणखोड नियंत्रणाचा खर्चही कमी होतो. शून्य मशागत शेतीमुळे सिंचनासाठी लागणारा पाण्याचा वापर कमी होतो आणि जमिनीचे आरोग्य सुधारल्यामुळे पिकांचे उत्पादन वाढण्यास मदत होते. सोबतच, हवामान बदलाशी लढण्यासाठीही ही शेतीपद्धत उपयुक्त आहे.

अर्थात, शून्य मशागत शेती करताना काही आव्हानेही येऊ शकतात. जमिनीवर जमीन झाकणारी वनस्पतींचा थर असल्यामुळे सुरुवातीच्या काही वर्षांत तणांची समस्या जास्त येऊ शकते. परंतु, जैविक तणनाशक वापरणे आणि वेळोवेळी तण काढणे यासारख्या उपाय योजनांनी यावर मात करता येते. शून्य मशागत शेतीसाठी(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) खास यंत्रांची आवश्यकता असते आणि शेतकऱ्यांना या पद्धतीची माहिती असणेही गरजेचे असते. मात्र, कृषी विद्यापीठांमधून आणि कृषी तंत्रज्ञान व्यवस्थापन यंत्रणा (ATMA) द्वारे आयोजित केल्या जाणाऱ्या प्रशिक्षण कार्यक्रमांमध्ये सहभागी होऊन या अडचणी दूर केल्या जाऊ शकतात.

एकूणच, शून्य मशागत शेती(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) ही जमीन, शेतकरी आणि पर्यावरणासाठी फायदेशीर आहे. भविष्यातील टिकाऊ शेतीसाठी हा एक उत्तम पर्याय आहे.

FAQ’s:

1. शून्य मशागत शेती म्हणजे काय?

उत्तर: शून्य मशागत शेतीमध्ये(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) जमिनीची नांगरणी केली जात नाही. थेट जमिनीवर किंवा आधीपासून तयार केलेल्या वाफ्यावर (बेड्स) बीज पेरणी केली जाते. जमिनीवर जमीन झाकणारी वनस्पतींचा थर राखला जातो.

2. शून्य मशागत शेती केव्हा उपयुक्त ठरते?

उत्तर: सर्व प्रकारच्या जमिनी आणि पिकांसाठी ही शेतीपद्धत उपयुक्त नसली तरी कडधान्ये, तेलबिया, ऊस इत्यादी पिकांसाठी हा उत्तम पर्याय आहे.

3. शून्य मशागत शेतीचा(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) शेतकऱ्यांना काय फायदा होतो?

उत्तर: या पद्धतीमुळे खर्चात बचत होते, वेळेची बचत होते, जमिनीचे आरोग्य सुधारते, उत्पादन वाढते, जलसंसाधनांची बचत होते आणि हवामान बदलाशी लढण्यासाठी मदत होते.

4. शून्य मशागत शेतीची आव्हाने कोणती?

उत्तर: सुरुवातीच्या काही वर्षांत तणांची समस्या जास्त येऊ शकते. तसेच, या पद्धतीसाठी खास यंत्रांची आवश्यकता असते आणि शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण घेणे आवश्यक आहे.

5. शून्य मशागत शेतीमध्ये तण नियंत्रण कसे करतात?

उत्तर: तण नियंत्रणासाठी खालील उपाययोजना राबवता येतात:

• जैविक तणनाशकाचा वापर

• तण काढण्यासाठी खुरपणी आणि रोव्हेर यांचा वापर

• तणनाशक औषधांचा मर्यादित आणि योग्य वापर

6. शून्य मशागत शेतीसाठी कोणती यंत्रसामुग्री आवश्यक आहे?

उत्तर: रिजिड टायलर, सीड ड्रिल, प्लांटर, मल्चर इत्यादी यंत्रसामुग्री आवश्यक आहे.

7. शून्य मशागत शेतीबाबत शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण कुठे मिळते?

उत्तर: कृषी विद्यापीठे, कृषी विज्ञान केंद्रे, कृषी तंत्रज्ञान व्यवस्थापन यंत्रणा (ATMA) आणि इतर संस्थांकडून विविध प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजित केले जातात.

8. शून्य मशागत शेतीचा(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) अवलंब करण्यापूर्वी काय काळजी घ्यावी?

उत्तर: जमिनीचा प्रकार, पिकाची निवड, हवामान आणि उपलब्ध यंत्रसामुग्री याची विचारपूर्वक निवड करणे आवश्यक आहे.

9. शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करण्यासाठी शासनाकडून काही मदत मिळते का?

उत्तर: होय, शासनाकडून विविध योजना राबवल्या जातात ज्याद्वारे शेतकऱ्यांना शून्य मशागत शेतीसाठी आर्थिक मदत आणि यंत्रसामुग्री अनुदान दिले जाते.

10. शून्य मशागत शेतीबाबत अधिक माहितीसाठी कुठे संपर्क साधावा?

उत्तर: कृषी विद्यापीठे, कृषी विज्ञान केंद्रे, कृषी तंत्रज्ञान व्यवस्थापन यंत्रणा (ATMA) आणि इतर कृषी संस्थांशी संपर्क साधू शकता.

11. शून्य मशागत शेती ही(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) भारतात नवीन आहे का?

उत्तर: नाही, भारतात अनेक राज्यांमध्ये शेतकरी अनेक वर्षांपासून शून्य मशागत शेतीचा यशस्वीरित्या अवलंब करत आहेत.

12. शून्य मशागत शेतीचा अवलंब केल्याने जमिनीची सुपीकता कशी वाढते?

उत्तर: जमिनीची नांगरणी न केल्यामुळे जमिनीतील सूक्ष्मजीवांचे नुकसान होत नाही. जमिनीवर जमीन झाकणारी वनस्पतींचा थर असल्यामुळे जमिनीतील सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण वाढते. यामुळे जमिनीची सुपीकता वाढते.

13. शून्य मशागत शेतीमुळे पाण्याची बचत कशी होते?

उत्तर: जमिनीवर जमीन झाकणारी वनस्पतींचा थर असल्यामुळे जमिनीतील आर्द्रता टिकून राहते. त्यामुळे सिंचनासाठी लागणारा पाण्याचा वापर कमी होतो.

14. शून्य मशागत शेतीमुळे हवामान बदलाशी लढण्यासाठी कशी मदत होते?

उत्तर: जमिनीची नांगरणी न केल्यामुळे जमिनीतील कार्बन बाहेर पडत नाही. जमिनीवर जमीन झाकणारी वनस्पतींचा थर असल्यामुळे जमिनीतील कार्बन साठवला जातो. यामुळे हवामान बदलाशी लढण्यासाठी मदत होते.

15. शून्य मशागत शेतीमध्ये तण नियंत्रण कसे केले जाते?

उत्तर: तण नियंत्रणासाठी जैविक तणनाशकाचा वापर, तण काढण्यासाठी खुरपणी आणि रोव्हेर यांचा वापर, आणि तणनाशक औषधांचा मर्यादित वापर केला जाऊ शकतो.

16. शून्य मशागत शेतीचा भारतात किती प्रमाणात अवलंब होत आहे?

उत्तर: भारतात शून्य मशागत शेतीचा(Zero Tillage Farming – A Friend for Farmers) अवलंब हळूहळू वाढत आहे. 2020 मध्ये, सुमारे 1.5 कोटी हेक्टर जमिनीवर शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करण्यात आला होता.

17. शून्य मशागत शेतीचे भविष्य काय आहे?

उत्तर: शून्य मशागत शेती ही जमिनीचे आरोग्य राखण्यासाठी आणि उत्पादन वाढवण्यासाठी एक टिकाऊ पद्धत आहे. भविष्यात, या पद्धतीचा अवलंब अधिक प्रमाणात होण्याची शक्यता आहे.

18. शून्य मशागत शेती आणि जैविक शेती यात काय फरक आहे?

उत्तर: शून्य मशागत शेतीमध्ये जमिनीची नांगरणी केली जात नाही, तर जैविक शेतीमध्ये रासायनिक खतांचा आणि कीटकनाशकांचा वापर टाळा जातो. दोन्ही पद्धती जमिनीचे आरोग्य सुधारण्यासाठी आणि उत्पादन वाढवण्यासाठी उपयुक्त आहेत.

19. शून्य मशागत शेतीमध्ये कोणत्या पिकांची लागवड करता येते?

उत्तर: धान्य, कडधान्ये, तेलबिया, भाजीपाला, फळे आणि फुलांच्या पिकांची लागवड शून्य मशागत शेतीमध्ये करता येते.

20. शून्य मशागत शेतीमुळे जमिनीची सुपीकता कशी वाढते?

उत्तर: जमिनीची नांगरणी न केल्यामुळे जमिनीतील सूक्ष्मजीव आणि जीवाणूंचे जीवन टिकून राहते. तसेच, जमिनीवर जमीन झाकणारी वनस्पतींचा थर असल्यामुळे जमिनीतील सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण वाढते.

21. शून्य मशागत शेतीमुळे पाण्याची बचत कशी होते?

उत्तर: जमिनीवर जमीन झाकणारी वनस्पतींचा थर असल्यामुळे जमिनीतील आर्द्रता टिकून राहते. त्यामुळे सिंचनासाठी लागणारा पाण्याचा वापर कमी होतो.

22. शून्य मशागत शेतीमध्ये सिंचनासाठी कोणत्या पद्धतींचा वापर करता येतो?

उत्तर: ठिबक सिंचन, ड्रिप सिंचन, आणि स्प्रिंकलर सिंचन यांचा वापर करता येतो.

23. शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करण्यासाठी शेतकऱ्यांना काय प्रशिक्षण आवश्यक आहे?

उत्तर: शून्य मशागत शेतीबाबत शेतकऱ्यांना खालील विषयांवर प्रशिक्षण आवश्यक आहे:

• शून्य मशागत शेतीची तत्त्वे आणि पद्धती

• जमिनीची तपासणी आणि योग्य पिकाची निवड

• तण नियंत्रण आणि पीक संरक्षण

• यंत्रसामुग्रीचा वापर आणि देखभाल

• शासनाकडून उपलब्ध असलेल्या योजना आणि अनुदान

24. शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करण्यापूर्वी कोणत्या गोष्टींचा विचार करणे आवश्यक आहे?

उत्तर: शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करण्यापूर्वी खालील गोष्टींचा विचार करणे आवश्यक आहे:

• जमिनीचा प्रकार

• हवामान

• पिकाची निवड

• उपलब्ध यंत्रसामुग्री आणि तंत्रज्ञान

• आर्थिक क्षमता

25. शून्य मशागत शेतीसाठी कोणत्या प्रकारची जमीन योग्य आहे?

उत्तर: सर्व प्रकारच्या जमिनीसाठी ही शेतीपद्धत योग्य नसली तरी चांगल्या निचरा असलेली आणि मध्यम ते हलक्या काळी जमीन यासाठी अधिक योग्य आहे.

26. शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करण्यासाठी शेतकऱ्यांना कोणत्या योजना आणि अनुदान उपलब्ध आहेत?

उत्तर: केंद्र सरकार आणि राज्य सरकारे यांच्याकडून शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करण्यासाठी शेतकऱ्यांना विविध योजना आणि अनुदान उपलब्ध आहेत. या योजनांमध्ये राष्ट्रीय कृषी विकास योजना (RKVY), प्रधानमंत्री कृषि सिंचाई योजना (PMKSY), मृदा आरोग्य कार्ड योजना (SSNM) इत्यादींचा समावेश आहे.

27. शून्य मशागत शेतीबाबत अधिक माहितीसाठी कुठे संपर्क साधावा?

उत्तर: शून्य मशागत शेतीबाबत अधिक माहितीसाठी खालील संस्थांशी संपर्क साधू शकता:

• कृषी विद्यापीठे

• कृषी विज्ञान केंद्रे

• कृषी तंत्रज्ञान व्यवस्थापन यंत्रणा (ATMA)

• राज्य कृषी विभाग

• कृषी विद्यापीठे आणि संशोधन संस्थांमध्ये आयोजित केले जाणारे प्रशिक्षण कार्यक्रम

28 . शून्य मशागत शेती ही शाश्वत शेती आहे का?

उत्तर: होय, शून्य मशागत शेती ही शाश्वत शेती आहे. जमिनीचे आरोग्य सुधारून आणि उत्पादन वाढवून ही पद्धत जमिनीची दीर्घकालीन सुपीकता टिकवून ठेवण्यास मदत करते.

29. शून्य मशागत शेतीमध्ये कोणत्या प्रकारची खते वापरावीत?

उत्तर: सेंद्रिय खते आणि जैव खते यांचा वापर करणे अधिक फायदेशीर आहे.

30. शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करून यशस्वी झालेल्या शेतकऱ्यांची उदाहरणे आहेत का?

उत्तर: होय, भारतात अनेक शेतकरी आहेत ज्यांनी शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करून यशस्वीपणे पीक घेतले आहे.

31. शून्य मशागत शेतीसाठी शासनाकडून कोणत्या योजना राबवल्या जातात?

उत्तर: शासनाकडून अनेक योजना राबवल्या जातात ज्याद्वारे शेतकऱ्यांना शून्य मशागत शेतीसाठी आर्थिक मदत आणि यंत्रसामुग्री अनुदान दिले जाते.

32. शून्य मशागत शेतीचा अवलंब केल्याने जमिनीची सुपीकता कशी वाढते?

उत्तर: जमिनीची नांगरणी न केल्यामुळे जमिनीतील सूक्ष्मजीवांचे नुकसान होत नाही. जमिनीवर जमीन झाकणारी वनस्पतींचा थर असल्यामुळे जमिनीतील सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण वाढते. यामुळे जमिनीची सुपीकता वाढते.

33. शून्य मशागत शेतीमुळे हवामान बदलाशी लढण्यासाठी कशी मदत होते?

उत्तर: जमिनीची नांगरणी न केल्यामुळे जमिनीतील कार्बन बाहेर पडत नाही. जमिनीवर जमीन झाकणारी वनस्पतींचा थर असल्यामुळे जमिनीतील कार्बन साठवला जातो. यामुळे हवामान बदलाशी लढण्यासाठी मदत होते.

34. शून्य मशागत शेती ही भविष्यातील शेती आहे का?

उत्तर: होय, शून्य मशागत शेती ही भविष्यातील शेती आहे. जमिनीचे आरोग्य टिकवून ठेवण्यासाठी आणि उत्पादन वाढवण्यासाठी ही शेतीपद्धत उपयुक्त आहे.

35. शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करण्यासाठी शेतकऱ्यांना कोणत्या अडचणी येतात?

उत्तर: शेतकऱ्यांना खालील अडचणी येतात:

• प्रशिक्षणाचा अभाव

• यंत्रसामुग्रीची उपलब्धता

• आर्थिक मदत

• तंत्रज्ञानाचा वापर

36. शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करण्यासाठी शेतकऱ्यांना कोणत्या प्रोत्साहनाची आवश्यकता आहे?

उत्तर: शेतकऱ्यांना खालील प्रोत्साहनाची आवश्यकता आहे:

• प्रशिक्षण आणि माहिती प्रसार

• आर्थिक मदत

• यंत्रसामुग्री अनुदान

• तंत्रज्ञानाचा वापर

• बाजारपेठेची उपलब्धता

37. शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करून शेतकऱ्यांनी काय साध्य केले आहे?

उत्तर: शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करून शेतकऱ्यांनी खर्चात बचत, वेळेची बचत, जमिनीची सुपीकता सुधारणे, उत्पादन वाढवणे आणि जलसंसाधनांची बचत यांसारख्या अनेक गोष्टी साध्य केल्या आहेत. तसेच, हवामान बदलाशी लढण्यासाठीही या पद्धतीमुळे मदत झाली आहे.

38. शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करण्यासाठी शेतकऱ्यांना कोणत्या अडचणींचा सामना करावा लागतो?

उत्तर: सुरुवातीच्या काही वर्षांत तणांची समस्या जास्त येऊ शकते. तसेच, या पद्धतीसाठी खास यंत्रांची आवश्यकता असते आणि शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण घेणे आवश्यक आहे. या पद्धतीबाबत शेतकऱ्यांमध्ये जागरूकता नसणे ही आणखी एक अडचण आहे.

39. शून्य मशागत शेतीबाबत अधिक माहितीसाठी कोणत्या पुस्तकांचा आणि वेबसाइटचा संदर्भ घेता येईल?

उत्तर: शून्य मशागत शेतीबाबत अधिक माहितीसाठी खालील पुस्तकांचा आणि वेबसाइटचा संदर्भ घेता येईल:

• पुस्तके:

  • शून्य मशागत शेती – डॉ. एस.एस. पाटील

  • शाश्वत शेतीसाठी शून्य मशागत – डॉ. एन.एस. राणे

• वेबसाइट:

  • https://kvk.icar.gov.in/

  • https://www.icar.gov.in/

40. शून्य मशागत शेतीबाबत कोणत्या संशोधन संस्था काम करत आहेत?

उत्तर: भारतातील अनेक कृषी विद्यापीठे आणि संशोधन संस्था शून्य मशागत शेतीबाबत काम करत आहेत. यात भारतीय कृषी संशोधन संस्था (IARI), पूसा, दिल्ली; कृषी विद्यापीठ, लुधियाना; कृषी विद्यापीठ, रांची; आणि कृषी विद्यापीठ, हैदराबाद यांचा समावेश आहे.

41. शून्य मशागत शेती ही भारतासाठी उपयुक्त आहे का?

उत्तर: होय, शून्य मशागत शेती ही भारतासाठी उपयुक्त आहे. भारतातील अनेक राज्यांमध्ये ही पद्धत यशस्वीरित्या राबवली जात आहे. जमिनीचे आरोग्य सुधारणे, उत्पादन वाढवणे आणि शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढवणे यासाठी ही पद्धत उपयुक्त आहे.

42. शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करण्यासाठी शेतकऱ्यांना काय मार्गदर्शन आवश्यक आहे?

उत्तर: शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करण्यासाठी शेतकऱ्यांना खालील मार्गदर्शन आवश्यक आहे:

• तण नियंत्रण आणि पीक संरक्षण तंत्रज्ञान

• यंत्रसामुग्रीचा वापर आणि देखभाल

• शासनाकडून उपलब्ध असलेल्या योजना आणि अनुदान

• प्रशिक्षण कार्यक्रम आणि माहिती

43. शून्य मशागत शेतीबाबत जागरूकता निर्माण करण्यासाठी काय प्रयत्न केले जात आहेत?

उत्तर: शून्य मशागत शेतीबाबत जागरूकता निर्माण करण्यासाठी खालील प्रयत्न केले जात आहेत:

• शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षण कार्यक्रम आणि कार्यशाळा

• माहितीपत्रके आणि पुस्तके

• कृषी प्रदर्शन आणि मेळे

• रेडिओ आणि दूरदर्शन कार्यक्रम

• सोशल मीडिया

44. शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करून शेतकऱ्यांनी काय सामाजिक आणि पर्यावरणीय जबाबदारी घेतली आहे?

उत्तर: शून्य मशागत शेतीचा अवलंब करून शेतकऱ्यांनी खालील सामाजिक आणि पर्यावरणीय जबाबदारी घेतली आहे:

• जमिनीचे आरोग्य सुधारणे आणि टिकवून ठेवणे

• पाण्याचा दुरुपयोग टाळणे

• हवामान बदलाशी लढा देणे

• शाश्वत शेती पद्धतींचा अवलंब करणे

Read More Articles At

Read More Articles At