शेती क्षेत्राचे पुनर्निर्माण : पुनरुत्पादक शेती म्हणजे काय?
ती कशी पारंपारिक आणि सेंद्रिय शेती पद्धतींपेक्षा वेगळी
आहे? (Defining the Landscape: What is Regenerative Agriculture? How does it differ from Conventional and Organic farming practices?)
आपल्या ग्रहावर वाढत्या लोकसंख्येसाठी भरपूर अन्नधान्य उत्पादन करणे ही एक आव्हान आहे. परंतु पारंपरिक शेती पद्धतींमुळे जमीन, पाणी आणि हवामान यांच्यावर मोठा ताण येत आहे. यामुळेच, टिकाऊ शेतीच्या भविष्यासाठी एक नवीन दृष्टीकोन आवश्यक आहे. पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) ही अशीच एक पद्धत आहे जी जमीन सुधारणा, जैवविविधता वृद्धी आणि संपूर्ण शेती पर्यावरणाचा समावेश करते.
परंपरागत शेती आणि सेंद्रिय शेतीपासून वेगळे, पुनरुत्पादक शेती ही एक नवीन आणि सर्वसमावेशक शेती पद्धती आहे. पर्यावरणाची जपणूक करतानाच जमीन सुपीक करणे आणि उत्पादन वाढवणे हे याचे मुख्य उद्दिष्ट आहे. नैसर्गिक संसाधनांचा विवेकपूर्ण वापर करून जमीन, पाणी आणि वातावरण यांचे आरोग्य राखणे ही या पद्धतीची मूलभूत धारणा आहे.
आपण ज्या पद्धतीने शेती करत आलो आहोत त्यामुळे जमीन, पाणी आणि हवा यांच्यावर मोठा परिणाम होत आहे. रासायनिक खतांचा अतिरिक्त वापर, जमीनीची मशागत आणि एकाच प्रकारची पिके लागवड यांमुळे जमीन कस कमी होत चालली आहे. यामुळे शेती उत्पादनावर परिणाम होत आहेच, शिवाय पर्यावरणाचीही हानी होत आहे. यावर तोडगा म्हणून आता चर्चेत आलेली आहे ती पुनरुत्पादक शेती (Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming).
पुनरुत्पादक शेती ही एक अशी शेती पद्धती आहे जी जमिनीची गुणवत्ता वाढवण्यावर, जैवविविधता टिकवण्यावर आणि वातावरणाचा समतोल राखण्यावर भर देत असते. ही शेती पद्धती पारंपरिक आणि सेंद्रिय शेतीपेक्षा वेगळी आहे. पारंपरिक शेतीमध्ये मोठ्या प्रमाणात रासायनिक खतांचा वापर केला जातो, तर सेंद्रिय शेतीमध्ये रासायनिक खतांचा वापर टाळला जातो पण जमीनीची गुणवत्ता वाढवण्यासाठी फारशी ठोस उपाय केले जात नाहीत. पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) या दोन्ही पद्धतींपेक्षा वेगळी वाटचाल करते, ही एक जमीन-केंद्रित पद्धत आहे जी जमीन सुधारणेवर भर देते. ती जमीन ही एक जिवंत संसाधन आहे, असे मानते आणि तिची गुणवत्ता टिकवण्यावर आणि वाढवण्यावर भर देते.
पारंपरिक शेती पद्धती जमिनीतून पोषक तत्वे काढून टाकतात आणि रासायनिक खतांचा वापर करतात ज्यामुळे जमीनीचा कस कमी होते आणि उत्पादकता कमी होते. सेंद्रिय शेती(Organic Farming) रासायनिक खतांचा वापर टाळते परंतु जमीन सुधारणेवर समान भर देत नाही.
मूलभूत तत्वे : निरोगी जमिनीसाठी पुनरुत्पादक शेती (Core Principles: Guiding principles of regenerative agriculture)
पुनरुत्पादक शेतीच्या(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) अनेक मूलभूत तत्वांपैकी काही खास गोष्टी लक्षात घेण्याजोग्या आहेत –
जमीन नांगरण्याचे प्रमाण कमी करणे (Minimizing soil disturbance): जमीन नांगरण्यामुळे जमिनीचे आरोग्य बिघडते. पुनरुत्पादक शेतीमध्ये नांगरणी टाळली जाते किंवा कमी केली जाते. यामुळे जमीनीतील जीवाणूंचे प्रमाण राखले जाते आणि जमीन सुपीक राहण्यास मदत होते.
जैवविविधता वृद्धी (Promoting biodiversity): शेतीमध्ये विविध पिकांसोबत फुलझाडे, वेलबेल आणि जमीनीतील उपयुक्त जीवजंतूंचे अस्तित्व वाढवण्यावर भर दिला जातो.
जमिनीचे आरोग्य जपणे (Fostering soil health): जमीन सुपीक करण्यासाठी खाद्यनिर्मिती, कचऱ्यापासून खत तयार करणे (composting), जमीनीवर झाडांची पाने टाकून जमीन पोषणशील करणे (cover cropping), हिरवळीची खते (Green manure) वापरणे आणि जमीन नांगरण्याची प्रथा बंद करणे (no-till farming) यासारख्या पद्धती वापरल्या जातात.
समग्र दृष्टीकोन : शेतीच्या व्यापक पैलूचा विचार (Holistic Approach: A holistic approach to farming)
पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) केवळ पिकांवर लक्ष केंद्रित करत नाही तर जमीन, पाणी आणि संपूर्ण परिसंस्थेवर भर देते. यात जमीन सुपीकता, पाण्याचा विवेकपूर्ण वापर, हवामानाचा बदल आणि जैवविविधतेचा समावेश होतो. ही एक परस्परसंबंधित प्रणाली असून या पैलूंचे एकमेकांवर परिणाम होत असतात. ही एक समग्र पद्धत आहे जी शेती प्रणाली एक परिसंस्थेचा भाग म्हणून पाहते. जमिनीचे आरोग्य सुधारणेवर भर देऊन, ही पद्धत पाणी चक्र सुधारते आणि जैवविविधतेला प्रोत्साहन देते. या शेती पद्धतीमध्ये जमीन, पाणी आणि हवा यांच्या संतुलनावर भर दिला जातो. हे संतुलन राखल्यानेच टिकाऊ शेती शक्य आहे.
जमिनीचे आरोग्य मजबूत करणे : सुपीकतेची पाया (Building Soil Health: The foundation of regenerative agriculture)
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) जमिनीचे आरोग्य हे सर्वोच्च प्राधान्य असते. जमीन सुपीक असल्यास पिका चांगल्या वाढतात आणि उत्पादन वाढते.
जमीनीवर झाडांची पाने आणि इतर सेंद्रिय पदार्थ टाकणे (Cover Cropping): यामुळे जमिनीची सुपीकता वाढते, जमीन मऊ राहते आणि जमीन धूपाळ्यापासून वाचते.
खाद्यनिर्मिती कचऱ्यापासून खत तयार करणे (composting): या प्रक्रियेद्वारे जमिनीला आवश्यक पोषक घटक मिळतात आणि रासायनिक खतांचा वापर कमी होतो.
खत आणि शेणखत वापर:जमिनीची सुपीकता टिकवण्यासाठी सेंद्रिय खत आणि शेणखत वापरले जाते. यामुळे जमिनीतील पोषक घटकांचे प्रमाण वाढते आणि जमीन सुपीक राहण्यास मदत होते.
आवरण पिके:जमिनीची मशागत न करता त्यावर आवरण पिके लावली जातात. यामुळे जमिनीतील सुपीकता टिकून राहते आणि मातीची धूप रोखण्यास मदत होते.
नो-टिल शेती:जमिनीची जास्त मशागत न करता ‘नो-टिल’ शेती पद्धतीचा अवलंब केला जातो. यामुळे जमिनीतील जीवाणूंचे प्रमाण राखले जाते आणि जमीन सुपीक राहण्यास मदत होते.
जैवविविधता वाढवणे:शेतीमध्ये विविध प्रकारची पिके लावणे आणि जमिनीवर झाडे लावणे यामुळे जमिनीतील पोषक घटक टिकतात आणि वातावरणात संतुलन राखण्यास मदत होते.
शेतकऱ्यांसाठी फायदे : टिकाऊ उत्पन्न, कमी खर्च (Benefits for Farmers)
पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) शेतकऱ्यांसाठी अनेक फायदे देते. यातील काही महत्वाचे फायदे पुढीलप्रमाणे आहेत –
उत्पादन वाढ(Increased Yield): जमिनीची सुपीकता वाढल्याने पिकांचे उत्पादन वाढते.
खर्च कमी(Reduced Costs):रासायनिक खतांचा वापर कमी झाल्याने खर्च कमी होतो.
पाणी आणि हवेचे प्रदूषण कमी होते(Decreased Pollution):रासायनिक खतांचा वापर कमी झाल्याने पाणी आणि हवेचे प्रदूषण कमी होते.
जैवविविधता वाढ (Increased Biodiversity): विविध प्रकारची पिके लावल्याने आणि जमिनीवर झाडे लावल्याने जमिनीतील पोषक घटक टिकतात आणि वातावरणात संतुलन राखण्यास मदत होते.
पर्यावरणाचे रक्षण होते(Safe for Environment):पुनरुत्पादक शेतीमुळे पर्यावरणाचे रक्षण होते.
हवामान बदलाशी लढण्यास मदत होते: पुनरुत्पादक शेतीमुळे(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) कार्बन डाय ऑक्साईडचे उत्सर्जन कमी होते आणि हवामान बदलाशी लढण्यास मदत होते.
पर्यावरणीय परिणाम : हिरवी आणि निरोगी पृथ्वी (Environmental Impact)
पुनरुत्पादक शेतीमुळे(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) अनेक पर्यावरणीय फायदे होतात. यातील काही फायदे पुढीलप्रमाणे आहेत –
कार्बन उत्सर्जन कमी (Reduced Carbon Emissions): जमिनीमध्ये कार्बन साठवून ठेवण्यास मदत होते, ज्यामुळे हवामान बदलाशी लढण्यास मदत होते.
पाणी प्रदूषण कमी (Reduced Water Pollution): रासायनिक खतांचा वापर कमी झाल्याने पाण्याचे प्रदूषण कमी होते.
जलसंवर्धन (Water Conservation): जमिनीची धूप रोखण्यास आणि पाण्याचा वापर कमी करण्यास मदत होते.
जैवविविधता आणि परिसंस्था सेवा : निसर्गाचे संतुलन (Biodiversity and Ecosystem Services)
पुनरुत्पादक शेतीमुळे(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) जैवविविधता वाढते. विविध प्रकारची पिके लावणे आणि जमिनीवर झाडे लावणे यामुळे जमिनीतील पोषक घटक टिकतात आणि वातावरणात संतुलन राखण्यास मदत होते. जैवविविधता वाढल्याने अनेक फायदे होतात. यातील काही फायदे पुढीलप्रमाणे आहेत:
कीटक नियंत्रण:जैवविविधता वाढल्याने नैसर्गिकरित्या कीट नियंत्रण होते.
परागकणांना आकर्षित करते:जैवविविधता वाढल्याने परागकणांना आकर्षित करण्यास मदत होते, ज्यामुळे पिकांचे परागकण होण्यास मदत होते.
पुनरुत्पादक शेतीमुळे(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) जमिनीची सुपीकता वाढल्याने जमिनीची पाणी धारणा क्षमता वाढते. यामुळे पावसानंतर पाणी जमिनीत खाली मुरते आणि जमिनीतील पाण्याची पातळी वाढण्यास मदत होते. यामुळे सिंचनासाठी लागणारे पाणी कमी होते आणि पाण्याची बचत होते. जमिनीमध्ये चांगले जीवाणू असल्यास ते जमिनीची रचना सुधारतात आणि जमिनीला पाणी धारण करण्याची क्षमता वाढवतात. यामुळे पाण्याचा विनियोग चांगला होतो आणि पाण्याची बचत होते. यामुळे दुष्काळाच्या काळातही पिकांना पाण्याची समस्या निर्माण होत नाही.
आव्हान आणि उपाय : टिकाऊतेकडचा मार्ग (Challenges and Solutions)
पुनरुत्पादक शेतीचा(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) अवलंब करण्यात काही आव्हान आहेत. यातील काही आव्हान आणि त्यांचे उपाय पुढीलप्रमाणे आहेत:
आर्थिक अडथळे:पारंपरिक शेतीपेक्षा पुनरुत्पादक शेतीमध्ये सुरुवातीच्या काळात थोडा जास्त खर्च येऊ शकतो. मात्र, दीर्घकाळाचा विचार केला तर पुनरुत्पादक शेती खर्चिक नाही तर फायद्याची ठरते. शासनाकडून आणि स्वयंसेवी संस्थांकडून आर्थिक मदत मिळाल्यास शेतकऱ्यांना पुनरुत्पादक शेतीचा अवलंब करणे सोपे होईल.
ज्ञान आणि माहितीचा अभाव:पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) एक नवीन संकल्पना आहे. त्यामुळे अनेक शेतकऱ्यांना या विषयाची माहिती नसते. शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षण कार्यक्रम राबवून आणि माहितीपत्रके तयार करून त्यांना पुनरुत्पादक शेती विषयी माहिती देणे आवश्यक आहे.
बाजारपेठ उपलब्धता:सध्या बाजारपेठेत पुनरुत्पादक शेतीद्वारे उत्पादित पिकांना मिळणारा दर पारंपरिक पिकांच्या तुलनेने कमी असतो. ग्राहक जागृत्त होऊन पुनरुत्पादक शेतीद्वारे उत्पादित आरोग्यदायी पदार्थांना अधिक पसंती दिल्यास या आव्हानावर मात करता येईल.
पिकांचे उत्पादन कमी होण्याची भीती:काही शेतकऱ्यांना पुनरुत्पादक शेतीचा अवलंब केल्याने सुरुवातीच्या काळात पिकांचे उत्पादन कमी होईल अशी भीती वाटते. पण दीर्घकाळात पुनरुत्पादक शेतीमुळे(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) उत्पादनात वाढ होत असली तरीही शेतकऱ्यांना याबाबत माहिती देणे आणि मार्गदर्शन करणे आवश्यक आहे.
पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) यशस्वी आहे की नाही हे केवळ पिकांच्या उत्पादनावरून ठरवता येत नाही. यशस्वितेचे मापन करण्यासाठी खालील गोष्टींचा विचार केला जातो:
जमिनीची आरोग्य : जमिनीची सुपीकता, जमिनीतील जीवाणूंचे प्रमाण आणि जमिनीची रचना यांचा अभ्यास केला जातो.
जैवविविधता : जमिनीवरील आणि आसपासच्या परिसरातील विविध प्रकारच्या वनस्पती आणि प्राण्यांची गणना केली जाते.
पाण्याचा वापर : पिकांवर किती पाणी वापरले जाते याचा आढावा घेतला जातो.
पाण्याची चांगली गळणी:पाणी जमिनीत खोलवर जाऊन साठण्याचे प्रमाण चांगले आहे की नाही यावरून पाण्याची चांगली गळणी मोजली जाते.
शेतीचे भविष्य : टिकाऊतेची दिशा (The Future of Farming)
पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) ही शेतीच्या भविष्यातील एक महत्वाची दिशा आहे. पुनरुत्पादक शेतीमुळे खालील गोष्टी शक्य होऊ शकतात:
हवामान बदलाशी लढणे : पुनरुत्पादक शेतीमुळे कार्बन उत्सर्जन कमी होते आणि हवामान बदलाशी लढण्यास मदत होते.
दीर्घकालीन अन्नधान्य सुरक्षा : जमिनीची सुपीकता टिकवून ठेवून दीर्घकालीन अन्नधान्य सुरक्षा राखण्यास मदत होते.
शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढवणे : पुनरुत्पादक शेतीमुळे(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) उत्पादन वाढल्याने आणि खर्च कमी झाल्याने शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढण्यास मदत होते.
भारतातील शेतकरी आणि पुनरुत्पादक शेती (How Indian Farmers Are Using Regenerative Agriculture)
भारतातही काही शेतकरी पुनरुत्पादक शेतीचा यशस्वी प्रयोग करत आहेत.
महाराष्ट्रातील शेतकरी:नाशिक जिल्ह्यातील काही शेतकरी आवरण पिके, कंपोस्ट खत आणि नो-टिल शेती पद्धतीचा अवलंब करून पुनरुत्पादक शेती करत आहेत. यामुळे त्यांच्या जमिनीची सुपीकता वाढली असून त्यांना पिकांचे चांगले उत्पादन मिळत आहे.
कर्नाटकातील शेतकरी:कर्नाटकातील काही शेतकरी जनावरांसाठी चाऱ्याची लागवड करून आणि त्यांच्या शेतात कंपोस्ट खत टाकून पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) करत आहेत. यामुळे त्यांच्या जमिनीची सुपीकता वाढली असून त्यांना पिकांचे चांगले उत्पादन मिळत आहे.
आंध्र प्रदेशातील शेतकरी:आंध्र प्रदेशातील काही शेतकरी विविध प्रकारची पिके लावून आणि जमिनीवर झाडे लावून पुनरुत्पादक शेती करत आहेत. यामुळे त्यांच्या जमिनीची सुपीकता वाढली असून त्यांना पिकांचे चांगले उत्पादन मिळत आहे.
क्षेत्रीय अनुकूलन : विविधता आणि समृद्धी (Regional Adaptations)
भारत हे एक विशाल देश आहे आणि विविध प्रकारच्या हवामानाची आणि जमिनीची स्थिती असलेला देश आहे. त्यामुळे पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) पद्धतींमध्ये क्षेत्रानुसार बदल करणे आवश्यक आहे.
पावसाळी प्रदेश:पावसाळी प्रदेशात आवरण पिके लावणे आणि नो-टिल शेती पद्धतीचा अवलंब करणे फायदेशीर ठरते.
कोरडे प्रदेश:कोरड्या प्रदेशात जमिनीची धूप होत नाही याची काळजी घेणे आवश्यक आहे. त्यासाठी झाडे लावणे आणि आवरण पिके लावणे फायदेशीर ठरते.
डोंगराळ प्रदेश:डोंगराळ प्रदेशात जमिनीची धूप होत नाही याची काळजी घेणे आवश्यक आहे. त्यासाठी टेरेसिंग आणि झाडे लावणे फायदेशीर ठरते.
सरकारी उपक्रम : प्रोत्साहन आणि समर्थन (Government Initiatives)
भारत सरकार पुनरुत्पादक शेतीला(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) प्रोत्साहन देण्यासाठी अनेक उपक्रम राबवत आहे.
परम्परागत कृषी विकास योजना (Paramparagat Krishi Vikas Yojana):ही योजना सेंद्रिय आणि पुनरुत्पादक शेतीला प्रोत्साहन देते.
भारतीय कृषी संशोधन परिषद (ICAR):ICAR पुनरुत्पादक शेतीवर(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) संशोधन करत आहे आणि शेतकऱ्यांसाठी नवीन तंत्रज्ञान विकसित करत आहे.
राष्ट्रीय कृषी विकास योजना (RKVY):या योजनेअंतर्गत पुनरुत्पादक शेतीसाठी शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत दिली जाते.
पराग कणांवर राष्ट्रीय मिशन (National Mission on Pollinators): या मिशनअंतर्गत, परागकणांचे संरक्षण करण्यासाठी प्रयत्न केले जात आहेत, ज्यामुळे पुनरुत्पादक शेतीला प्रोत्साहन मिळेल.
जैवविविधता संरक्षण कार्यक्रम:या कार्यक्रमाअंतर्गत शेतकऱ्यांना जमिनीवर झाडे लावण्यासाठी आणि जैवविविधता वाढवण्यासाठी प्रोत्साहन दिले जाते.
जैविक शेतीसाठी राष्ट्रीय कार्यक्रम (National Programme for Organic Agriculture): या कार्यक्रमाअंतर्गत, शेतकऱ्यांना जैविक शेतीचा अवलंब करण्यासाठी प्रोत्साहन दिले जात आहे, ज्याचा पुनरुत्पादक शेतीशीही संबंध आहे.
जागतिक चळवळ : एका समान ध्येयासाठी (Global Movement)
पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) ही फक्त भारतापर्यंत मर्यादित नाही तर जगभरात लोकप्रिय होत आहे. अनेक देशांमध्ये शेतकरी पुनरुत्पादक शेती पद्धतींचा अवलंब करून टिकाऊ आणि पर्यावरणपूरक शेती करत आहेत.
युरोप:युरोपियन युनियनने पुनरुत्पादक शेतीला प्रोत्साहन देण्यासाठी अनेक धोरणे राबवली आहेत.
अमेरिका:अमेरिकेत अनेक शेतकरी पुनरुत्पादक शेती पद्धतींचा अवलंब करत आहेत आणि त्यांना चांगले परिणाम मिळत आहेत.
आफ्रिका:आफ्रिकेत अनेक विकासशील देशांमध्ये पुनरुत्पादक शेती शेतकऱ्यांना गरिबी आणि भुकेपासून मुक्त होण्यास मदत करत आहे.
अमेरिकेतील रोडेल इन्स्टिट्यूट:हे संस्थान पुनरुत्पादक शेतीवर संशोधन आणि प्रशिक्षण देते.
ऑस्ट्रेलियातील लैंडकेयर ऑस्ट्रेलिया:हे संस्थान शेतकऱ्यांना टिकाऊ शेती पद्धतींचा अवलंब करण्यासाठी मदत करते.
भारतातील भारतीय कृषी संशोधन परिषद (ICAR):ICAR पुनरुत्पादक शेतीवर(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) संशोधन करत आहे आणि शेतकऱ्यांसाठी नवीन तंत्रज्ञान विकसित करत आहे.
भारतातील पुनरुत्पादक शेतीचे भविष्य (The Future of Regenerative Agriculture in India):
भारतात पुनरुत्पादक शेतीचे(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) भविष्य उज्ज्वल आहे. शासन, संशोधक संस्था आणि शेतकरी यांच्या संयुक्त प्रयत्नांनी भारतातील शेती अधिक टिकाऊ आणि पर्यावरणपूरक बनवणे शक्य आहे. यामुळे भारतातील जमिनीची सुपीकता टिकून राहण्यास, पर्यावरणाचे रक्षण होण्यास आणि हवामान बदलाशी लढण्यास मदत होईल.
निष्कर्ष:
शेतीच्या पारंपरिक पद्धतीमुळे आपण आज जमीन, पाणी आणि हवा प्रदूषणाच्या गंभीर समस्यांना सामोरे जात आहोत. पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) ही शेतीची एक नवी आणि पर्यावरणपूरक दिशा आहे. जमिनीची सुपीकता राखणे, पर्यावरणाचे रक्षण करणे आणि टिकाऊ अन्नधान उत्पादन करणे हे पुनरुत्पादक शेतीचे मुख्य उद्दिष्ट आहेत.
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये रासायनिक खतांचा कमीत कमी वापर करून जमिनीची काळजी घेतली जाते. जमिनीत जीवाणूंचे प्रमाण वाढवून आणि जमिनीची मशागत कमी करून जमीन सुपीक राखली जाते. यामुळे पिकांचे उत्पादन वाढते आणि शेतकऱ्यांचे उत्पन्नही वाढते.
पुनरुत्पादक शेतीमुळे पर्यावरणाचे अनेक फायदे होतात. जमिनीतील कार्बन साठवून राहण्यास मदत होते, ज्यामुळे हवामान बदलाशी लढण्यास मदत होते. तसेच जमीन आणि पाण्याचे प्रदूषण कमी होते आणि जैवविविधता वाढते.
भारतातही काही शेतकरी पुनरुत्पादक शेतीचा यशस्वी प्रयोग करत आहेत. शासन, संशोधन संस्था आणि शेतकरी यांच्या संयुक्त प्रयत्नांनी येत्या काळात भारतात पुनरुत्पादक शेती अधिकाधिक प्रचलित होईल, अशी अपेक्षा आहे. ग्राहक जागृत होऊन आरोग्यदायी अन्नधान खरेदीला प्राधान्य दिल्यास पुनरुत्पादक शेतीला आणखी चालना मिळेल.
पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) ही शेतीच्या भविष्यातील एक महत्वाची दिशा आहे. ही शेतीपद्धती आत्मसात करून आपण आपल्या येणाऱ्या पिढ्यांसाठी सुपीक जमीन आणि निरोगी पर्यावरणाचा वारसा सोडून देऊ शकतो.
अस्वीकरण (Disclaimer):या ब्लॉग पोस्टमध्ये समाविष्ट असलेली माहिती सर्वोत्तम प्रयत्नांनुसार संकलित करण्यात आली आहे. या माहितीची पूर्णत: अचूकतेची हमी घेतलेली नाही. हा मजकूर केवळ माहितीपूर्ण/शैक्षणिक हेतूंसाठी आहे आणि तो कोणत्याही कायदेशीर किंवा व्यावसायिक सल्ल्याचा पर्याय म्हणून समजण्यात येऊ नये. या ब्लॉग पोस्टमध्ये समाविष्ट असलेल्या माहितीवर आधारित कोणताही निर्णय घेण्यापूर्वी कृषी विभाग, हवामान विभाग किंवा इतर संबंधित सरकारी संस्थांच्या अधिकृत माहितीची पडताळणी करण्याची शिफारस केली जात आहे. जय जवान, जय किसान.
(The information contained in this blog post has been compiled using best efforts. Absolute accuracy of this information is not guaranteed. The text is for complete informational/Educational purposes only and should not be construed as a substitute for or against professional advice. It is recommended to verify official information from the Department of Agriculture, Meteorological Department or other relevant government agencies before making any decision based on the information contained in this blog post. Jay Jawan, Jay Kisan.)
FAQ’s:
पुनरुत्पादक शेती म्हणजे काय?
पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) ही एक अशी शेती पद्धती आहे जी जमिनीची सुपीकता टिकवण्यावर, जैवविविधता वाढवण्यावर आणि वातावरणाचा समतोल राखण्यावर भर देते. पारंपरिक शेतीमध्ये मोठ्या प्रमाणात रासायनिक खतांचा वापर केला जातो, तर सेंद्रिय शेतीमध्ये रासायनिक खतांचा वापर टाळला जातो पण जमिनीची गुणवत्ता वाढवण्यासाठी फारशी ठोस उपाय केले जात नाहीत. पुनरुत्पादक शेती या दोन्ही पद्धतींपेक्षा वेगळी वाटचाल करते. ती जमीन ही एक जिवंत संसाधन आहे, असे मानते आणि तिची गुणवत्ता टिकवण्यावर आणि वाढवण्यावर भर देते.
पुनरुत्पादक शेती पारंपरिक शेतीपेक्षा वेगळी कशी आहे?
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये जमिनीची कमीत कमी मशागत करण्यावर भर दिला जातो. शक्यतो ‘नो-टिल’ शेती पद्धतीचा अवलंब केला जातो. पारंपरिक शेतीमध्ये मात्र जमिनीची जास्त मशागत केली जाते ज्यामुळे जमिनीतील उपयुक्त जीवाणूंचे प्रमाण कमी होते आणि जमीन कठोर होते.
पुनरुत्पादक शेती आणि सेंद्रिय शेती यात काय फरक आहे?
पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) आणि सेंद्रिय शेती या दोन्ही पर्यावरणपूरक शेती पद्धती आहेत. मात्र, यामध्ये काही सूक्ष्म फरक आहेत. पुनरुत्पादक शेतीमध्ये जमिनीची आरोग्य सुधारणेवर आणि जैवविविधता वाढवण्यावर अधिक भर दिला जातो. तर सेंद्रिय शेतीमध्ये रासायनिक खतांचा आणि कीटकनाशकांचा वापर टाळण्यावर भर दिला जातो.
माझ्या जमिनीवर पुनरुत्पादक शेती करणे शक्य आहे का?
होय, जवळजास्त कोणत्याही प्रकारच्या जमिनीवर पुनरुत्पादक शेती केली जाऊ शकते. जमिनीच्या प्रकारानुसार पुनरुत्पादक शेतीच्या पद्धतीमध्ये थोडे फरक पडू शकतात.
पुनरुत्पादक शेतीसाठी सरकारी मदत मिळते का?
होय, भारत सरकार पुनरुत्पादक शेतीला प्रोत्साहन देण्यासाठी राष्ट्रीय कृषी मिशन (National Mission on Sustainable Agriculture) आणि परम्परागत कृषी विकास योजना (Paramparagat Krishi Vikas Yojana)सारख्या योजना राबवत आहे.
पुनरुत्पादक शेती शिकण्यासाठी कोणते मार्ग आहेत?
कृषी विद्यापीठे, कृषी विभाग आणि स्वयंसेवी संस्थांकडून पुनरुत्पादक शेतीवर प्रशिक्षण कार्यक्रम राबवले जातात. या कार्यक्रमांमध्ये सहभागी होऊन पुनरुत्पादक शेती शिकता येते.
पुनरुत्पादक शेती शाश्वत (Sustainable) आहे का?
होय, पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) ही शाश्वत शेती पद्धती आहे. जमिनीची सुपीकता राखल्यामुळे दीर्घकाळात चांगले उत्पादन मिळते. पर्यावरणाचे संतुलन राखल्यामुळे पुढच्या पिढ्यांसाठीही टिकाऊ शेती शक्य होते.
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये जमिनीची सुपीकता कशी राखली जाते?
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये जमिनीची सुपीकता राखण्यासाठी अनेक उपाय केले जातात. जमिनीवर पिक नसताना त्याला खुली ठेवण्याऐवजी आवरण पिके लावली जातात. यामुळे जमिनीतील पोषक घटक धूप आणि पाण्यापासून वाचतात आणि जमिनीची धूप होत नाही. रासायनिक खताऐवजी सेंद्रिय खत आणि कंपोस्टचा वापर केला जातो. यामुळे जमिनीतील जीवाणूंचे प्रमाण वाढते आणि जमीन सुपीक होते.
पुनरुत्पादक शेतीचे फायदे काय आहेत?
पुनरुत्पादक शेतीचे अनेक फायदे आहेत. यातील काही महत्वाचे फायदे पुढीलप्रमाणे आहेत:
जमिनीची सुपीकता टिकते
पिकांचे उत्पादन वाढते
खर्चात बचत होते
हवामान बदलाशी लढण्यास मदत होते
जैवविविधता वाढते
पाण्याचे प्रदूषण कमी होते
शेतकऱ्यांच्या आरोग्यासाठी फायदेशीर
ग्रामीण रोजगार वाढण्यास मदत होते
पुनरुत्पादक शेतीचा अवलंब कसा करायचा?
पुनरुत्पादक शेतीचा अवलंब करण्यासाठी अनेक पद्धती आहेत. यातील काही पद्धती पुढीलप्रमाणे आहेत:
आवरण पिके लावा
कंपोस्ट खत वापरा
नो-टिल शेती पद्धतीचा अवलंब करा
विविध प्रकारची पिके लावा
झाडे लावा
जैविक कीटकनाशके वापरा
पाण्याचा वापर योग्यरित्या करा
शास्त्रीय आणि पारंपरिक ज्ञानाचा वापर करा
भारतात पुनरुत्पादक शेतीचा अवलंब कोण करत आहे?
भारतात अनेक शेतकरी पुनरुत्पादक शेतीचा यशस्वी प्रयोग करत आहेत. नाशिक, कर्नाटक इत्यादी ठिकाणी अनेक शेतकरी आवरण पिके, कंपोस्ट खत आणि नो-टिल शेती पद्धतीचा अवलंब करून पुनरुत्पादक शेती करत आहेत. यामुळे त्यांच्या जमिनीची सुपीकता वाढली असून त्यांना पिकांचे चांगले उत्पादन मिळत आहे.
पुनरुत्पादक शेतीचे भविष्य काय आहे?
पुनरुत्पादक शेतीचे भविष्य उज्ज्वल आहे. शासन, संशोधक संस्था आणि शेतकरी यांच्या संयुक्त प्रयत्नांनी भारतातील शेती अधिक टिकाऊ आणि पर्यावरणपूरक बनवणे शक्य आहे.
पुनरुत्पादक शेतीसाठी कोणत्या सरकारी योजना आहेत?
भारत सरकार पुनरुत्पादक शेतीला प्रोत्साहन देण्यासाठी अनेक योजना राबवत आहे. राष्ट्रीय कृषी मिशन (National Mission on Sustainable Agriculture), परम्परागत कृषी विकास योजना (Paramparagat Krishi Vikas Yojana) आणि भारतीय कृषी संशोधन परिषद (ICAR) या योजना पुनरुत्पादक शेतीला प्रोत्साहन देण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावत आहेत.
पुनरुत्पादक शेती शिकण्यासाठी कोणते स्त्रोत उपलब्ध आहेत?
पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) शिकण्यासाठी अनेक स्त्रोत उपलब्ध आहेत. कृषी विद्यापीठे, कृषी संशोधन संस्था, स्वयंसेवी संस्था आणि इंटरनेटवर उपलब्ध असलेली माहिती याचा उपयोग शेतकरी करू शकतात.
पुनरुत्पादक शेतीचा अवलंब करण्यासाठी काय आवश्यक आहे?
पुनरुत्पादक शेतीचा अवलंब करण्यासाठी शेतकऱ्यांना योग्य प्रशिक्षण आणि माहितीची आवश्यकता आहे. शासनाकडून आणि स्वयंसेवी संस्थांकडून शेतकऱ्यांना पुनरुत्पादक शेती विषयी प्रशिक्षण आणि मार्गदर्शन दिले पाहिजे. तसेच पुनरुत्पादक शेतीद्वारे उत्पादित पिकांना(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) चांगला दर मिळण्यासाठी बाजारपेठ उपलब्ध करून दिली पाहिजे.
पुनरुत्पादक शेतीचे भविष्य काय आहे?
पुनरुत्पादक शेतीचे भविष्य उज्ज्वल आहे. शासन, संशोधक संस्था आणि शेतकरी यांच्या संयुक्त प्रयत्नांनी भारतातील शेती अधिक टिकाऊ आणि पर्यावरणपूरक बनवणे शक्य आहे. आपण सर्व मिळून पुनरुत्पादक शेतीला प्रोत्साहन देऊया आणि आपल्या भविष्यातील पिढ्यांसाठी टिकाऊ अन्नधान आणि निरोगी पर्यावरण सुनिश्चित करूया.
पुनरुत्पादक शेती आणि सेंद्रिय शेतीमध्ये काय फरक आहे?
पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) आणि सेंद्रिय शेती यांच्यात काही समानता आहेत, परंतु काही महत्त्वाचे फरक देखील आहेत. दोन्ही पद्धतींमध्ये रासायनिक खतांचा वापर टाळला जातो आणि जमिनीची सुपीकता राखण्यावर भर दिला जातो.
तथापि, पुनरुत्पादक शेतीमध्ये जमिनीची जैविक क्रियाकलाप आणि जैवविविधता वाढवण्यावर अधिक भर दिला जातो.
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) कोणत्या प्रकारची आवरण पिके लावणे चांगले?
जमिनीच्या प्रकारानुसार विविध आवरण पिके लावली जाऊ शकतात. मूग, उडीद, तीळ यासारखी शेंगदाण्यांची पिके जमिनीतील नत्रवाढी करतात.
शेतीच्या मळज्यापासून तयार केलेला कंपोस्ट जमिनीसाठी खूप फायदेशीर असतो.
माझ्या जमिनीमध्ये कोणत्या पिकांची लागवड करणे चांगले?
जमिनीच्या चाचणी आणि हवामानानुसार पिकांची निवड करणे आवश्यक असते. कृषी तज्ञांचा सल्ला घेणे चांगले.
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) कोणत्या जैविक कीटकनाशकांचा वापर करता येतो? **
निम, आद्रक, लसूण यांच्या पासून बनवलेले साध्या पद्धतीचे किटकनाशक वापरता येतात.
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये पाण्याचा योग्य वापर कसा करायचा?
ड्रिप इरिगेशनसारख्या तंत्राचा वापर करून पाण्याची बचत करता येते.
पुनरुत्पादक शेती शिकण्यासाठी कोणत्या संस्थांशी संपर्क साधू शकतो?
जिल्हास्तरीय कृषी विभागाच्या कार्यालयाशी संपर्क साधून माहिती मिळवता येते.
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) आर्थिक अडथळे कसे पार पाडता येतात?
सरकारी योजनांचा लाभ घेऊन आणि शेतीमाल विक्रीसाठी थेट ग्राहक जोडणी करून आर्थिक अडथळ्यावर मात करता येते.
पुनरुत्पादक शेती केवळ शेतीसाठीच फायदेशीर आहे का?
नाही, पुनरुत्पादक शेतीमुळे पर्यावरणाचा समतोल राखला जातो आणि ग्रामीण अर्थव्यवस्थेलाही बळकटी मिळते.
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये हवामान बदलाशी कसे लढता येते?
जमिनीतील कार्बन साठवून ठेवण्याची क्षमता वाढल्याने हवामान बदलाशी लढण्यास मदत होते.
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) कोणत्या प्रकारची जैविक किटकनाशके वापरावी? **
निंबा तेलावर आधारित किटकनाशक, वेपण (Neem oil based pesticides, Neem cake) यांसारखी जैविक किटकनाशके वापरणे चांगले.
पुनरुत्पादक शेती करताना जुन्या पिढीच्या लोकांकडून काय शिकता येईल?
जुन्या पिढीच्या लोकांकडून पारंपरिक शेती पद्धती, स्थानिक बियाणे आणि हवामानानुसार पीक व्यवस्थापन याबाबत ज्ञान मिळवता येते.
पुनरुत्पादक शेती केल्याने शेतीपूरक उद्योगांना कसा फायदा होतो?
पुनरुत्पादक शेतीमुळे सेंद्रिय शेतीमाल मिळण्याची हमी वाढते, त्यामुळे सेंद्रिय प्रक्रिया उद्योगांना (Organic processing industries) आणि सेंद्रिय उत्पादनांच्या विक्रीला (Organic product sales) चालना मिळते.
पुनरुत्पादक शेती शिकण्यासाठी कोणत्या मोबाईल अॅप्स उपलब्ध आहेत?
कृषी विभागाच्या (Department of Agriculture) किंवा स्वयंसेवी संस्थांच्या अनेक मोबाईल अॅप्स उपलब्ध आहेत. या अॅप्सवरून पुनरुत्पादक शेतीविषयी माहिती मिळवता येते.
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये मला कोणत्या गोष्टींची काळजी घ्यावी लागेल?
सुरुवातीला आर्थिक गुंतवणुक कमीत कसे करायचे आणि बाजारपेठेत सेंद्रिय उत्पादनांना योग्य दर मिळवण्याची व्यवस्था कशी करायची याकडे लक्ष देणे गरजेचे.
पुनरुत्पादक शेती करण्यासाठी माझ्या जमिनीची चाचणी करणे आवश्यक आहे का?
होय, जमिनीची चाचणी करून त्यातील पोषक घटकांची माहिती मिळवणे फायदेशीर ठरेल. या माहितीनुसार जमीन सुधारणेसाठी उपाययोजना करता येतात. 20. मी शहरी रहिवासी आहे. पुनरुत्पादक शेतीला(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) कसा मदत करू शकतो?
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये कोणत्या प्रकारची जैवविविधता असावी?
पिकांसोबत फुलझाडे, मधमाश्यांसाठी फुले असलेली झाडे, वेगवेगळे किडे यांचा समावेश असणे आवश्यक.
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये कोणत्या आर्थिक अडथळ्या येऊ शकतात?
सुरुवातीला सेंद्रिय खत तयार करण्यासाठी किंवा नवीन तंत्रज्ञान अवलंब करण्यासाठी थोडा जास्त खर्च येऊ शकतो.
पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) दीर्घकाळात फायदेशीर आहे का?
होय, जमिनीची सुपीकता राखल्याने दीर्घकाळात पुनरुत्पादक शेती अधिक उत्पादन आणि नफा देते.
ग्राहक पुनरुत्पादक शेतीला कसे प्रोत्साहन देऊ शकतात?
स्थानिक शेतकऱ्यांकडून थेट भाज्या खरेदी करून आणि आरोग्यदायी पदार्थांना प्राधान्य देऊन ग्राहक पुनरुत्पादक शेतीला प्रोत्साहन देऊ शकतात.
पुनरुत्पादक शेतीमुळे(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) जमिनीचे आरोग्य कसे सुधारते?
सेंद्रिय खतांचा वापर, जमिनीची कमी मशागत आणि विविध प्रकारची पिके लावल्याने जमिनीतील जीवाणूंची संख्या वाढते आणि जमिनीची सुपीकता सुधारते.
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये कोणत्या आव्हानांचा सामना करावा लागतो?
ज्ञान आणि माहितीचा अभाव, बाजारपेठ उपलब्धता, आर्थिक अडथळे आणि तंत्रज्ञानाचा अभाव हे पुनरुत्पादक शेतीमधील काही मुख्य आव्हाने आहेत.
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये हे आव्हाने कशी पार करता येतील?
शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षण कार्यक्रम राबवून आणि माहितीपत्रके तयार करून ज्ञान आणि माहिती पुरवून, ग्राहक जागरूकता वाढवून आणि थेट ग्राहक जोडणी करून बाजारपेठ उपलब्धता सुधारून, सरकारी मदत आणि स्वयंसेवी संस्थांच्या सहकार्याने आर्थिक अडथळ्यावर मात करून आणि संशोधन आणि विकासाला प्रोत्साहन देऊन तंत्रज्ञानाचा अभाव दूर करून हे आव्हाने पार करता येतील.
पुनरुत्पादक शेतीसाठी कोणत्या संशोधनाची आवश्यकता आहे?
जमिनीचा प्रकार आणि हवामान यानुसार योग्य पिके निवडण्यासाठी, जलवायू अनुकूल तंत्रज्ञान विकसित करण्यासाठी, आणि पुनरुत्पादक शेतीमध्ये(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) पिकांच्या उत्पादनात वाढ करण्यासाठी संशोधनाची आवश्यकता आहे.
पुनरुत्पादक शेती शिकण्यासाठी कोणते पुस्तके वाचायला हवीत?
“Regenerative Agriculture: Nature’s Guide to Feeding the World” by Gabe Brown, “The One-Straw Revolution” by Masanobu Fukuoka, आणि “Kiss the Earth: A Search for Sustainable Agriculture” by Wendell Berry ही पुस्तके पुनरुत्पादक शेती शिकण्यासाठी उपयुक्त आहेत.
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये महिलांची भूमिका काय आहे?
महिलांमध्ये शेतीमध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे आणि पुनरुत्पादक शेतीमध्येही(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) त्यांची भूमिका महत्त्वाची आहे. महिलांना प्रशिक्षण देऊन आणि सशक्त बनवून पुनरुत्पादक शेतीच्या यशात योगदान देण्यासाठी प्रोत्साहित केले जाऊ शकते.
पुनरुत्पादक शेतीसाठी खास तंत्रज्ञानाची आवश्यकता आहे का?
नाही, पारंपरिक आणि स्थानिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून देखील पुनरुत्पादक शेती करता येते.
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये संशोधनासाठी काय केले जात आहे?
कृषी संशोधन संस्था आणि विद्यापीठे पुनरुत्पादक शेतीच्या नवीन तंत्रज्ञान आणि पद्धतींवर संशोधन करत आहेत.
पुनरुत्पादक शेतीचा अवलंब करून आपण काय बदल घडवून आणू शकतो?
पुनरुत्पादक शेतीचा(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) अवलंब करून आपण जमिनीची सुपीकता टिकवू शकतो, पर्यावरणाचे रक्षण करू शकतो आणि टिकाऊ अन्नधान्य उत्पादन मिळवू शकतो.
आपण सर्वांनी पुनरुत्पादक शेतीला प्रोत्साहन देण्यासाठी काय करू शकतो?
स्थानिक शेतकऱ्यांकडून पुनरुत्पादक पद्धतीने उत्पादित अन्नधान्य खरेदी करून आणि पुनरुत्पादक शेतीबाबत जागरूकता वाढवून आपण सर्वांनी या पद्धतीला प्रोत्साहन देण्यासाठी पुढाकार घेऊ शकतो.
पुनरुत्पादक शेती ही केवळ शेतकऱ्यांची जबाबदारी आहे का?
नाही, पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) ही आपल्या सर्वांची जबाबदारी आहे. नागरिक, ग्राहक, शास्त्रज्ञ, शिक्षक आणि धोरणकर्त्यांनी यात सक्रिय सहभाग घेणे आवश्यक आहे.
पुनरुत्पादक शेती ही टिकाऊ शेतीची दिशा आहे का?
होय, पुनरुत्पादक शेती ही जमिनीची सुपीकता टिकवून, जैवविविधता वाढवून आणि पर्यावरणाचा समतोल राखून टिकाऊ शेतीची दिशा आहे.
पुनरुत्पादक शेती जगभरात लोकप्रिय आहे का?
होय, जगभरातील अनेक देशांमध्ये शेतकरी पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) पद्धतींचा अवलंब करत आहेत आणि त्यांना चांगले परिणाम मिळत आहेत.
पुनरुत्पादक शेतीमुळे पर्यावरणावर काय परिणाम होतो?
जमिनीची धूप कमी होते, पाण्याचे प्रदूषण कमी होते, जैवविविधता वाढते आणि हवामान बदलाशी लढण्यास मदत होते.
पुनरुत्पादक शेतीमुळे(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) ग्रामीण अर्थव्यवस्थेवर काय परिणाम होतो?
शेतीमध्ये रोजगार वाढतो, ग्रामीण भागाचा विकास होतो आणि ग्रामीण अर्थव्यवस्था मजबूत होते.
पुनरुत्पादक शेतीमध्ये यशस्वी होण्यासाठी काय आवश्यक आहे?
कृषी तज्ञांचा सल्ला घेणे, योग्य तंत्रज्ञान वापरणे, शास्त्रीय आणि पारंपरिक ज्ञानाचा वापर करणे आणि धैर्यवान राहणे आवश्यक आहे.
पुनरुत्पादक शेती ही केवळ एक कल्पना आहे का, किंवा ती प्रत्यक्षात राबवणे शक्य आहे का?
नाही, पुनरुत्पादक शेती(Regenerative Agriculture: Defining the Landscape for Sustainable Farming) ही कल्पना नाही तर जगभरात अनेक शेतकरी यशस्वीरित्या राबवत आहेत. भारतातही अनेक शेतकरी या पद्धतीचा अवलंब करत आहेत आणि त्यांना चांगले परिणाम मिळत आहेत.
