महाराष्ट्र राज्य बजेट 2025-26: शेतकरी आणि कृषी उद्योगासाठी शक्तिशाली निर्णय!
परिचय:
महाराष्ट्राच्या 2025 च्या अर्थसंकल्पात(Maharashtra State Budget 2025-26) शेतकरी आणि कृषी उद्योगासाठी महत्त्वपूर्ण तरतुदी करण्यात आल्या आहेत. उपमुख्यमंत्री आणि अर्थमंत्री अजित पवार यांनी 10 मार्च 2025 रोजी सादर केलेल्या या अर्थसंकल्पात कृषी क्षेत्राच्या विकासासाठी विविध उपाययोजना जाहीर केल्या आहेत.
1. कृषी विभागासाठी तरतूद:
कृषी विभागासाठी 9,710 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. यामध्ये कृषी तंत्रज्ञानाचा वापर वाढवण्यासाठी आणि शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नात वाढ करण्यासाठी विविध योजना राबविण्यात येणार आहेत.
2. सिंचन प्रकल्प आणि जलसंपदा विकास:
राज्यातील अपूर्ण सिंचन प्रकल्पांची कामे पूर्ण करण्यासाठी आणि कालवे वितरण प्रणालीतील सुधारणांसाठी 5,000 कोटी रुपयांची कामे नाबार्डच्या पहिल्या टप्प्यात मंजूर करण्यात आली आहेत. जलयुक्त शिवार अभियान 2.0 अंतर्गत 5,818 गावांमध्ये 4,227 कोटी रुपयांची 1,48,888 कामे हाती घेण्यात आली आहेत, जी मार्च 2026 पर्यंत पूर्ण करण्याचे उद्दिष्ट आहे.
3. मुख्यमंत्री बळीराजा मोफत वीज योजना:
मुख्यमंत्री बळीराजा मोफत वीज योजनेअंतर्गत 7.5 अश्वशक्तीपर्यंतच्या 45 लाख कृषी पंपांना मोफत वीज पुरविण्यात येत आहे. डिसेंबर 2024 अखेर 7,978 कोटी रुपयांची वीज सवलत(Maharashtra State Budget 2025-26) या योजनेद्वारे देण्यात आली आहे.
4. कृषी क्षेत्रात कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा वापर:
कृषी क्षेत्रात कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) वापरण्यासाठी धोरण आखण्यात येणार आहे. यामुळे शेतकऱ्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानाचा लाभ मिळेल आणि उत्पादन क्षमता वाढेल.
5. फलोत्पादन विभागासाठी निधी:
फलोत्पादन विभागासाठी 708 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. या निधीतून फळबागांच्या विकासासाठी आणि फलोत्पादनाच्या वाढीसाठी विविध योजना राबविण्यात येणार आहेत.
6. मृद आणि जलसंधारण:
मृद आणि जलसंधारण विभागासाठी 4,247 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. या निधीतून(Maharashtra State Budget 2025-26) मृदा संरक्षण आणि जलसंधारणाच्या विविध प्रकल्पांची अंमलबजावणी केली जाणार आहे.
7. जलसंपदा आणि खारभूमी विकास:
जलसंपदा आणि खारभूमी विकास विभागासाठी 16,456 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. या निधीतून सिंचन प्रकल्प, जलसंपदा विकास आणि खारभूमीच्या विकासासाठी विविध योजना राबविण्यात येणार आहेत.
8. मदत आणि पुनर्वसन:
मदत आणि पुनर्वसन विभागासाठी 638 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. या निधीतून नैसर्गिक आपत्तीमुळे बाधित झालेल्या शेतकऱ्यांना मदत आणि पुनर्वसनासाठी विविध योजना(Maharashtra State Budget 2025-26) राबविण्यात येणार आहेत.
सहकार आणि पणन विभागासाठी 1,178 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. या निधीतून सहकारी संस्था आणि बाजार समित्यांच्या विकासासाठी विविध योजना राबविण्यात येणार आहेत. यामुळे शेतमालाच्या विपणन सुविधा सुधारतील आणि शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनांचा योग्य दर मिळेल.
11. अन्न आणि नागरी पुरवठा:
अन्न आणि नागरी पुरवठा विभागासाठी 526 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. या निधीतून अन्नधान्य वितरण प्रणालीच्या सुधारण्यासाठी आणि नागरी पुरवठ्याच्या व्यवस्थापनासाठी विविध योजना(Maharashtra State Budget 2025-26) राबविण्यात येणार आहेत.
12. जलयुक्त शिवार अभियान 2.0:
जलयुक्त शिवार अभियान 2.0 अंतर्गत 5,818 गावांमध्ये 4,227 कोटी रुपये किंमतीची 1,48,888 कामे हाती घेण्यात आली आहेत. ही सर्व कामे मार्च 2026 पर्यंत पूर्ण करण्याचे उद्दिष्ट आहे.
13. तापी महापुनर्भरण प्रकल्प:
उत्तर महाराष्ट्र आणि पश्चिम विदर्भातील खारपाण पट्ट्यातील शेतकऱ्यांच्या जीवनात आमूलाग्र बदल घडविण्यासाठी 19,300 कोटी रुपये किंमतीचा तापी महापुनर्भरण प्रकल्प(Maharashtra State Budget 2025-26) हाती घेण्याचे ठरविण्यात आले आहे.
14. गोसीखुर्द राष्ट्रीय प्रकल्प:
गोसीखुर्द राष्ट्रीय प्रकल्पातून डिसेंबर 2024 अखेर 12,332 हेक्टर सिंचन क्षमता निर्माण झाली आहे. हा प्रकल्प जून 2026 पर्यंत पूर्ण करण्याचे नियोजन आहे, ज्यासाठी 1,460 कोटी रुपयांचा नियतव्यय प्रस्तावित आहे.
15. राष्ट्रीय नैसर्गिक शेती अभियान:
केंद्र शासनाच्या राष्ट्रीय नैसर्गिक शेती अभियानांतर्गत 2,13,625 लाभार्थी शेतकऱ्यांना येत्या दोन वर्षांसाठी 255 कोटी रुपयांचा निधी उपलब्ध करून देण्यात येणार आहे. या योजनेअंतर्गत शेतकऱ्यांना जैविक आणि नैसर्गिक शेती तंत्रज्ञान शिकविले जाईल, तसेच अनुदानाच्या माध्यमातून त्यांना मदत केली जाणार आहे.
16. हवामान बदलावर आधारित विमा योजना:
राज्यातील शेतकऱ्यांना हवामान बदलामुळे होणाऱ्या नुकसानापासून वाचविण्यासाठी नवीन विमा योजना(PMFBY) सुरू करण्यात येणार आहे. यासाठी 1,200 कोटी रुपयांची तरतूद(Maharashtra State Budget 2025-26) करण्यात आली असून, आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून पिकांच्या नुकसानाचे अचूक मूल्यांकन केले जाईल.
17. सेंद्रिय शेतीसाठी प्रोत्साहन:
सेंद्रिय शेतीसाठी विशेष निधीची तरतूद करण्यात आली आहे. शेतकऱ्यांना सेंद्रिय खत, बियाणे आणि अन्य साहित्य खरेदीसाठी अनुदान दिले जाणार आहे. सेंद्रिय शेती बाजारपेठा वाढविण्यासाठी राज्य सरकारने विविध उपाययोजना आखल्या आहेत.
18. कृषी संशोधन आणि विकासासाठी निधी:
राज्यातील कृषी संशोधन संस्थांसाठी 500 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. आधुनिक तंत्रज्ञान, नवीन बियाणे आणि शेतीविषयक प्रयोगांसाठी हा निधी वापरण्यात येईल. महाराष्ट्र कृषी विद्यापीठे आणि संशोधन केंद्रे यामधून शेतकऱ्यांना मार्गदर्शन करण्यात येईल.
19. शेतकरी उत्पादक कंपन्यांना मदत:
राज्यातील शेतकरी उत्पादक कंपन्यांसाठी 300 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. शेतकरी गटांना भांडवल आणि साठवणुकीच्या सुविधा(Maharashtra State Budget 2025-26) उपलब्ध करून देण्यासाठी ही मदत दिली जाईल. यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनाचे अधिक मूल्य मिळण्यास मदत होईल.
20. कृषी प्रक्रिया उद्योगासाठी विशेष योजना:
राज्यातील कृषी प्रक्रिया उद्योगांना चालना देण्यासाठी 750 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. यामध्ये अन्न प्रक्रिया केंद्रे, कोल्ड स्टोरेज आणि लॉजिस्टिक्स साखळींच्या विकासासाठी आर्थिक मदत दिली जाणार आहे.
21. प्रधानमंत्री सिंचन योजना:
प्रधानमंत्री सिंचन योजनेच्या अंमलबजावणीसाठी 3,000 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे. सिंचन सुविधांच्या विस्तारासाठी नवीन प्रकल्प सुरू करण्यात येणार आहेत. विशेषतः कोरडवाहू भागात सिंचन प्रकल्पांना प्राधान्य दिले जाणार आहे.
महाराष्ट्राच्या 2025-26 आर्थिक वर्षाच्या अर्थसंकल्पात(Maharashtra State Budget 2025-26) कृषी क्षेत्रासाठी अनेक महत्त्वपूर्ण निर्णय घेण्यात आले आहेत. राज्य सरकारने कृषी विकासासाठी मोठ्या प्रमाणावर तरतुदी केल्या असून, शेतकऱ्यांच्या कल्याणासाठी विविध योजना सादर केल्या आहेत. जलसंधारण, सिंचन सुविधा, नैसर्गिक शेती, पशुपालन, अन्न प्रक्रिया उद्योग आणि हवामान बदलावर आधारित विमा योजना यांसारख्या महत्त्वाच्या क्षेत्रांमध्ये विशेष लक्ष दिले गेले आहे.
मुख्यमंत्री बळीराजा मोफत वीज योजना, राष्ट्रीय नैसर्गिक शेती अभियान, प्रधानमंत्री सिंचन योजना आणि जलयुक्त शिवार अभियान 2.0 या योजनांमुळे राज्यातील शेतकऱ्यांना थेट लाभ मिळणार आहे. याशिवाय, हवामान बदलावर आधारित विमा योजना आणि कृषी प्रक्रिया उद्योगांसाठी विशेष अनुदान दिल्यामुळे कृषी क्षेत्रात मोठ्या प्रमाणावर सुधारणा होईल.
या अर्थसंकल्पात(Maharashtra State Budget 2025-26) तंत्रज्ञान आणि संशोधनावर भर देण्यात आल्यामुळे महाराष्ट्रातील शेती अधिक आधुनिक आणि उत्पादक होण्याची शक्यता आहे. कृषी संशोधन आणि विकासासाठी केलेल्या तरतुदींमुळे शेतकऱ्यांना नवीन तंत्रज्ञानाचा लाभ मिळेल. तसेच, सेंद्रिय शेतीला चालना देण्यासाठी केलेल्या उपाययोजनांमुळे पर्यावरणपूरक शेतीला अधिक महत्त्व मिळेल.
एकूणच, महाराष्ट्र राज्य सरकारने कृषी क्षेत्राच्या सर्वांगीण विकासासाठी हे पाऊल उचलले आहे. जर या योजनांची योग्य अंमलबजावणी झाली, तर राज्यातील शेतकरी अधिक सक्षम होतील आणि त्यांचा आर्थिक स्तर सुधारेल. त्यामुळे, हा अर्थसंकल्प महाराष्ट्रातील कृषी क्षेत्रासाठी मैलाचा दगड ठरू शकतो.
अस्वीकरण (Disclaimer):या ब्लॉग पोस्टमध्ये समाविष्ट असलेली माहिती सर्वोत्तम प्रयत्नांनुसार संकलित करण्यात आली आहे. या माहितीची पूर्णत: अचूकतेची हमी घेतलेली नाही. हा मजकूर केवळ माहितीपूर्ण/शैक्षणिक/मनोरंजन हेतूंसाठी आहे आणि तो कोणत्याही कायदेशीर किंवा व्यावसायिक सल्ल्याचा पर्याय म्हणून समजण्यात येऊ नये. या ब्लॉग पोस्टमध्ये समाविष्ट असलेल्या माहितीवर आधारित कोणताही निर्णय घेण्यापूर्वी कृषी विभाग, हवामान विभाग किंवा इतर संबंधित सरकारी/खाजगी संस्थांच्या अधिकृत माहितीची पडताळणी करण्याची शिफारस केली जात आहे. जय जवान, जय किसान.
(The information contained in this blog post has been compiled using best efforts. Absolute accuracy of this information is not guaranteed. The text is for complete informational/Educational/Entertainment purposes only and should not be construed as a substitute for or against professional advice. It is recommended to verify official information from the Department of Agriculture, Meteorological Department or other relevant government/private agencies before making any decision based on the information contained in this blog post. Jay Jawan, Jay Kisan.)
FAQ’s:
1. 2025 च्या महाराष्ट्र अर्थसंकल्पात शेतकऱ्यांसाठी कोणत्या प्रमुख योजना जाहीर करण्यात आल्या आहेत?
मुख्यमंत्री बळीराजा मोफत वीज योजना, जलयुक्त शिवार अभियान 2.0, आणि कृषी क्षेत्रात कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा वापर यांसारख्या योजना जाहीर करण्यात आल्या आहेत.
2. सिंचन प्रकल्पांसाठी किती निधी मंजूर करण्यात आला आहे?
सिंचन प्रकल्पांसाठी 5,000 कोटी रुपयांची कामे नाबार्डच्या पहिल्या टप्प्यात मंजूर करण्यात आली आहेत.
3. मुख्यमंत्री बळीराजा मोफत वीज योजनेअंतर्गत कोणत्या शेतकऱ्यांना लाभ मिळतो?
7.5 अश्वशक्तीपर्यंतच्या कृषी पंपधारक शेतकऱ्यांना या योजनेअंतर्गत मोफत वीज पुरविण्यात येते.
4. कृषी क्षेत्रात AI वापरण्यासाठी कोणते धोरण आखण्यात आले आहे?
कृषी क्षेत्रात कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) वापरण्यासाठी विशेष धोरण(Maharashtra State Budget 2025-26) आखण्यात येणार आहे, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानाचा लाभ मिळेल.
5. महाराष्ट्राच्या 2025-26 अर्थसंकल्पात कृषी क्षेत्रासाठी किती निधी तरतूद करण्यात आला आहे?
कृषी विभागासाठी 9,710 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे.
6. फलोत्पादन विभागासाठी किती निधीची तरतूद आहे?
फलोत्पादन विभागासाठी 708 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे.
8. मृद व जलसंधारणासाठी काय उपाययोजना आहेत?
मृद व जलसंधारणासाठी 4,247 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे, ज्यामुळे मृदा आरोग्य आणि जलसंधारणाच्या उपाययोजना राबविण्यात येतील.
9. प्रधानमंत्री सिंचन योजनेसाठी किती निधी मंजूर करण्यात आला आहे?
3,000 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे.
10. सेंद्रिय शेतीसाठी कोणती प्रोत्साहन योजना आहे?
शेतकऱ्यांना सेंद्रिय खत, बियाणे आणि अनुदान दिले जाणार आहे.
11. पशुसंवर्धन आणि दुग्धव्यवसायासाठी किती निधी उपलब्ध आहे?
पशुसंवर्धन, दुग्धव्यवसाय आणि मत्स्य व्यवसाय विकास(Maharashtra State Budget 2025-26) विभागासाठी 635 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे.
12. हवामान बदलावर आधारित विमा योजनेसाठी किती निधी मंजूर आहे?
1,200 कोटी रुपये मंजूर आहेत.
13. कृषी प्रक्रिया उद्योगांसाठी किती निधी आहे?
750 कोटी रुपये मंजूर करण्यात आले आहेत.
14. राष्ट्रीय नैसर्गिक शेती अभियानांतर्गत किती शेतकऱ्यांना लाभ मिळणार आहे?
2,13,625 लाभार्थी शेतकऱ्यांना 255 कोटी रुपयांचा निधी दिला जाणार आहे.
15. मृद आणि जलसंधारणासाठी किती निधी मंजूर आहे?
4,247 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे.
16. सहकार आणि पणन विभागासाठी कोणती तरतूद आहे?
सहकार आणि पणन विभागासाठी 1,178 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली आहे, ज्यामुळे शेतमालाच्या विपणन सुविधा सुधारतील आणि शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनांचा योग्य दर मिळेल.
17. जलयुक्त शिवार अभियान 2.0 अंतर्गत किती गावांमध्ये कामे केली जातील?
जलयुक्त शिवार अभियान 2.0 अंतर्गत 5,818 गावांमध्ये 4,227 कोटी रुपयांची 1,48,888 कामे हाती घेण्यात आली आहेत.
18. या अर्थसंकल्पात कृषी क्षेत्राला एकूण किती निधी देण्यात आला आहे?
महाराष्ट्राच्या 2025 च्या अर्थसंकल्पात कृषी क्षेत्रासाठी 9,710 कोटी रुपयांची(Maharashtra State Budget 2025-26) तरतूद करण्यात आली आहे.
19. शेतकऱ्यांसाठी कोणत्या डिजिटल सुविधा पुरविल्या जाणार आहेत?
कृषी क्षेत्रात कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा (AI) वापर वाढवण्यासाठी धोरण आखण्यात आले असून, डिजिटल तंत्रज्ञानाच्या मदतीने शेतकऱ्यांना अधिक सोपी माहिती आणि सेवा उपलब्ध करून दिल्या जाणार आहेत.
20. शेतकऱ्यांसाठी पीक विमा योजनेत काही बदल करण्यात आले आहेत का?
या अर्थसंकल्पात पीक विमा योजनेबाबत थेट तरतूद जाहीर झालेली नाही, परंतु राज्य सरकार लवकरच शेतकऱ्यांसाठी सुधारित विमा योजना लागू करू शकते.
21. कृषी तंत्रज्ञानाच्या वापराला चालना देण्यासाठी सरकार काय करत आहे?
कृषी क्षेत्रासाठी कृत्रिम बुद्धिमत्ता आणि डिजिटल तंत्रज्ञानाच्या वापराला चालना देण्यासाठी विशेष धोरण आखले जात आहे.
22. दुग्धव्यवसाय आणि मत्स्य उद्योगाला कोणता लाभ मिळेल?
दुग्धव्यवसाय आणि मत्स्य व्यवसायासाठी 635 कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली असून, या क्षेत्रातील प्रगत तंत्रज्ञान आणि आर्थिक सहाय्य(Maharashtra State Budget 2025-26) पुरवले जाणार आहे.
23. या योजनांमुळे शेतकऱ्यांना काय फायदा होईल?
या योजनांमुळे सिंचन सुविधा सुधारतील, वीजबिल कमी होईल, आधुनिक तंत्रज्ञानाचा लाभ मिळेल, आणि कृषी उत्पादन वाढण्यास मदत होईल, परिणामी शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढेल.
24. तापी महापुनर्भरण प्रकल्पासाठी किती निधी मंजूर आहे?
